از انواع هنرهای اصیل و پرطرفدار در ایران، میناکاری بوده و اغلب این هنر را متعلق به شهر اصفهان می‌دانند. محصولات متنوع و کیفیت‌های مختلف از این نوع صنایع دستی ساخته شده و در هنگام خرید، همه سلیقه‌ها می‌توانند از آن‌ها بهره‌مند شوند. برای تشخیص میناکاری اصل و مرغوب، روش‌های مختلفی وجود دارد که توجه به هرکدام از آن‌ها، به خریدار کمک خواهد کرد تا انتخاب بهتری داشته باشد. در ادامه این مقاله مهم‌ترین این راهکارها بیان می‌شود. ادامه این مقاله برای طرفداران این هنر اصیل و زیبا، بسیار خواندنی خواهد بود.
معرفی هنر میناکاری
هنر میناکاری از مطرح‌ترین هنرهای دستی در ایران است که با نام‌های دیگر میناگری یا میناسازی نیز شناخته می‌شود. سابقه این هنر به حدود 5000 سال برمی‌گردد. در واقع پیشینه این هنر به دوران هخامنشیان و ساسانیان برخواهد گشت.
موارد گفته شده در ترکیب با رنگ مینا اکسید نمی‌شوند و امکان طراحی بر روی آن‌ها با کوچکترین جزئیات وجود دارد. رنگ‌های میناکاری از ترکیب اکسید فلزات و چند مدل نمک در مجاورت حرارت بالا (در حدود 750 تا 850 درجه سانتی‌گراد) ایجاد خواهد شد. امروزه استادان برجسته زیادی در ایران مشغول تولید انواع محصولات میناکاری هستند و در این حوزه فعالیت می‌کنند.
انواع میناکاری اصل برحسب روش ساخت و تولید
میناکاری در این بخش به سه قسمت تقسیم‌بندی می‌شود؛
مینای خانه‌بندی
از قدیمی‌ترین شیوه‌ها در تهیه و تولید میناکاری اصل، مینای خانه‌بندی یا مینای سیمی است. در این روش از مفتول‌های بسیار نازک استفاده خواهد شد و به صورت دلخواه بر روی زمینه چسب‌کاری می‌شود. بعد از اینکه کار با یک لعاب شیشه‌ای پوشانده شد، داخل کوره با حرارت 1000 درجه سانتی‌گراد قرار گرفته تا مفتول‌ها به طور کامل جوش بخورند.
پس از این مرحله، رنگ‌های مخصوص میناکاری، قسمت‌های خالی را پر می‌کنند و دوباره کار در کوره 1000 درجه سانتی‌گراد به مدت 3 دقیقه قرار می‌گیرد. در اصفهان و تهران رواج این نوع میناکاری بیشتر بوده است.
مینای نقاشی
برای تهیه مینای نقاشی، ابتدا استادکاران لعاب سفید را ساخته و فلز زمینه را در آن غوطه ور می‌کنند تا از این طریق مینای نقاشی تولید شود. سپس فلز با همان میزان لعاب، سه دور متوالی در درون کوره با حرارت 750 درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرد. همین امر موجب می‌شود تا لعاب به صورت چینی بر روی فلز ثابت شود.
طراحی و رنگ‌آمیزی این ظروف در مرحله بعدی قرار دارد. رنگ‌آمیزی در دو مرحله انجام خواهد شد. در ابتدا طرح به وسیله مداد به طور مستقیم بر روی ظرف منتقل شده و سپس رنگ‌آمیزی می‌شود. این ظروف با 12 نوع رنگ معدنی مینا، نقاشی شده و در کوره 650 درجه سانتی‌گراد برای دفعه چهارم قرار خواهد گرفت. رنگ‌ها و لعاب‌های مینای قرار گرفته بر روی ظرف در این حرارت، جذب شده و به صورت ثابت در خواهد آمد. در برخی از موارد از آبکاری طلا به جای لعاب استفاده شده و حرارت کوره از 650 به 450 درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد.
مینای برجسته (مینا با زمینه حکاکی)
در روش مینای برجسته، طرح و نقش به صورت برجسته بر روی زمینه مسی یا دیگر فلز ایجاد خواهد شد. این اشکال نسبت به سطح اصلی دارای زاویه هستند. بخش‌های فرورفته در این نوع مینا، تیره‌تر بوده و قسمت‌های دیگر با دریافت لعاب کمتر، روشن‌تر خواهد بود. در نتیجه ظرف به حالت سیاه و روشن در می‌آید. در کل قلمزنی ظروف میناکاری با قلمزنی‌های معمولی تفاوت‌های زیادی دارد.
روش لعاب‌کاری مینای برجسته نیز همانند مینای نقاشی انجام خواهد شد. به طوریکه سه مرحله لعاب‌کاری صورت گیرد و بعد از یک الی دو دوره نقاشی و رنگ‌آمیزی در نهایت در کوره قرار خواهد گرفت.
انواع لعاب در میناکاری اصل
لعاب بعد از آماده شدن زیرساخت کار، محصول میناکاری شده را به طور کامل می‌پوشاند. بعد از آن ظروف برای طراحی و نقاشی آماده خواهد شد. لعاب‌های میناکاری بر روی فلز به دو دسته کلی تقسیم خواهد شد؛
لعاب مینای متالیک صنعتی
این نوع لعاب جنبه کاربردی بیشتری داشته و جنبه هنری آن به نسبت کمتر است. ولی برای استفاده از آن، با درصد بالایی از لعاب مینای هنری ترکیب می‌شود. این نوع لعاب را می‌توان برای فلزات مختلفی از جمله آهن و چدن، مورد استفاده قرار داد. در واقع برای لعاب‌کاری این دو فلز گفته شده، لعاب مینای صنعتی بیشترین کاربرد را دارد.
لعاب مینای هنری
مناسب‌ترین فلز برای استفاده از لعاب مینای هنری، فلز مس است. فلاکس‌های حرارتی در روش مینای هنری رایج‌تر از لعاب آستر خواهد بود. همچنین این نوع لعاب با ظاهری مات، شفاف و گاهاً نیمه شفاف استفاده می‌شود.
نکات مهم در تشخیص میناکاری اصل و مرغوب
برای تشخیص میناکاری اصل از بدل و تشخیص آن از نمونه‌های بی‌کیفیت موجود در بازار باید به نکات زیادی توجه داشت که مهم‌ترین آن‌ها در ادامه آورده شده است؛
1. وجود نشان و مهر استادکار بر روی میناکاری مرغوب و اصل.
در واقع اعتبار صنایع دستی به نشان و مهر استادکار است. هنگام خرید صنایع دستی از جمله میناکاری باید به لوگوی شرکت و یا استادکار توجه ویژه نمود.
2. سطح ظرف میناکاری شده باید به طور کامل، یکدست و یکنواخت باشد.
از مهم‌ترین نکاتی که در شناخت مینای مرغوب از نامرغوب باید به آن توجه کرد، یکدستی و یکنواختی سطح ظرف میناکاری است. سطوح باید کاملاً عاری از قسمت‌های اضافی داخلی و خارجی بوده تا محصول ظاهری زیبا و جذاب داشته باشد.
3. وزن مواد اولیه باید با خود محصول متناسب باشد.
از مهم‌ترین روش‌های تشخیص میناکاری مرغوب از جعلی و تقلبی، وزن میناکاری است. محصولات نامرغوب میناکاری بسیار سنگین‌تر از نوع اصلی آن است. هنرمندان و استادکاران با تجربه، در هنگام تولید و طراحی محصول به میزان مواد اولیه بسیار توجه می‌کنند تا وزن نهایی محصول از حد مجاز عبور نکند. البته باید توجه داشت محصول وزن کمی نیز نداشته باشد، در این صورت باید قیمت کمتری نیز داشته باشد زیرا اینگونه محصولات زودتر فرم و شکل خود را از دست خواهند داد.
4. لبه‌های زمینه کار نباید ترک‌خوردگی داشته و لعاب مینا باید فاقد رنگ‌پریدگی، پوسته شدن و سوراخ باشد.
هرگونه ترک‌خوردگی، شکستگی، کم‌رنگی، زبری و حباب بر روی لعاب و رنگ محصول نشان‌دهنده عدم کیفیت محصول میناکاری است. میناکاری مرغوب و اصل عاری هرگونه موارد گفته شده بوده و نشان‌دهنده ساخت آن به وسیله استادکاران ماهر و باتجربه است. همچنین لبه‌های کار باید فاقد رنگ سبز باشند.
5. غلظت لعاب باید کاملاً یکنواخت و یکدست باشد.
یکی از نکات کمک‌کننده در تشخیص میناکاری اصل، یکنواخت بودن لعاب است. کم یا زیاد بودن لعاب نشانه نامرغوب بودن محصول بوده و محصولات هنرمندان غیرحرفه‌ای به این شکل در خواهد آمد.
6. محصول میناکاری باید به طور یکسان، شفاف و یکدست باشد.
سطح محصول میناکاری باید مانند یک شیشه، براق و درخشان باشد. صیقلی و شفاف بودن محصول میناکاری، نشان‌دهنده این است که رنگ‌ها به طور کامل در کوره پخته شده و از رنگ‌های مرغوب استفاده شده است.
7. رنگ‌های به کار رفته در میناکاری باید با یکدیگر هماهنگ باشد و از مرزهای مشخص خارج نشوند.
استادکاران ماهر میناکار، رنگ‌آمیزی را به طوری انجام می‌دهند که هریک از آن‌ها در محل خود قرار بگیرند و رنگ به طور کامل مشخص باشد. باید توجه داشت که رنگ‌ها به هیچ عنوان با یکدیگر ادغام نشوند و قلم‌گیری به خوبی صورت گیرد. دقت کردن به این نکته باعث می‌شود محصول اصل خریداری شود. همچنین با گرفتن شعله فندک بر روی رنگ‌های میناکاری، نباید هیچ‌کدام جمع شوند زیرا که این رنگ‌ها در کوره با دمای بسیار بالا پخته شوند. این کار روشی برای شناخت مرغوبیت محصول میناکاری است.
8. میناکاری اصل در برابر اشیای تیز بسیار مقاوم هستند.
میناکاری‌های مرغوب در برابر ضربه اشیای تیز کاملاً مقاوم بوده و خراشیده نمی‌شوند. این نکته بسیار در تشخیص میناکاری مرغوب و اصل می‌تواند کمک‌کننده باشد.
9. میناکاری مرغوب در برابر انواع آب و هوا مقاوم هستند.
میناکاری مرغوب و باکیفیت در هر شرایط آب و هوایی کاملاً مقاوم بوده و در برابر باد و بوران، رطوبت زیاد و گرمای خورشید هیچ‌گونه تغییری در آن به وجود نمی‌آید. در میناکاری بی‌کیفیت تمامی این موارد برعکس بوده و با کوچکترین تغییر آب و هوایی و شرایط جوی محیط، محصول میناکاری آسیب می‌بیند.
10. نقوش میناکاری باکیفیت کاملاً اصیل بوده و با دقت طراحی شده‌اند
یکی دیگر از روش‌های تشخیص میناکاری باکیفیت و مرغوب دقت به طرح‌ها و نگاره‌های به کار رفته در روی محصول است. باید توجه داشت که طراحی نقوش شلوغ و پرکار نشان‌دهنده کیفیت بالای محصول نیست بلکه باید به این نکته توجه کرد که در ساخت میناکاری باید از قلم طراحی قوی و ترکیب‌بندی درست بهره برده و اصول طراحی سنتی در آن به طور کامل رعایت شود.
11. امکان شستشوی ظروف میناکاری مرغوب با آب وجود دارد.
محصولات میناکاری اصیل قابلیت چندین بار شستشو را داشته و مثل روز اول شفاف خواهد شد. رنگ‌های میناکاری در برابر مواد شیمیایی و شوینده کاملاً مقاوم هستند و می‌توان آن‌ها را با انواع و اقسام این نوع مواد شستشو داد. همین مورد نیز یکی از نشانه‌های محصول میناکاری اصل با تقلبی و جعلی است.
عوامل موثر بر روی قیمت میناکاری اصل
عوامل زیادی بر روی قیمت انواع میناکاری مرغوب و اصل تأثیرگذار است که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها بیان می‌شوند؛
- سبک و هنر استادکار بسیار بر روی قیمت میناکاری اصل تأثیرگذار است.
- هرچه ورق مس به‌کار رفته برای ساخت محصول باکیفیت‌تر و مرغوب‌تر باشد، قیمت محصول میناکاری بالاتر است.
- از فاکتورهای مهم موثر بر قیمت، مرغوبیت رنگ‌های به‌کار رفته در محصول میناکاری است.
- هرچه میزان ظرافت و دقت برای ساخت محصول میناکاری بیشتر باشد، قیمت محصول بالاتر می‌رود.
پیشنهادات آرامان برای محصولات میناکاری
گلدان اسلیمی اسماعیلی
یکی از زیباترین محصولات میناکاری که در سایت آرامان یافت می‌شود، گلدان اسلیمی اسماعیلی است. این گلدان در اندازه‌ها 20 و 25 سانتی‌متر موجود بوده و برای استفاده در دکوراسیون‌های سنتی و مدرن نیز کاملاً مناسب است. رنگ غالب گلدان، فیروزه‌ای بوده و با طرح و نقش‌های لاجورد زیبایی این محصول دو چندان شده است.
گلدان اسلیمی اسماعیلی
بشقاب میناکاری طرح چهار
از زیباترین طرح‌های میناکاری اصل، طرح شماره چهار بشقاب میناکاری شده است. این بشقاب در چهار اندازه 16، 20، 25 و 30 سانتی‌متر تولید شده و برای کاربردهای متفاوت، مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این بشقاب علاوه بر پذیرایی به عنوان دیوارکوب نیز می‌توان استفاده کرد. در محیط‌های سنتی استفاده از بشقاب میناکاری طرح چهار شاید بهترین انتخاب باشد.
بشقاب میناکاری طرح چهار
بشقاب میناکاری طرح سه
طراحی این بشقاب میناکاری، کاملاً اصیل بوده و از مواد اولیه بسیار باکیفیت برای تهیه آن استفاده شده است. رنگ‌های به کار رفته برای رنگ‌آمیزی طرح‌ها، اغلب فیروزه‌ای و لاجورد هستند. رنگ‌های مکمل نیز سفید و قرمز بوده که به زیبایی این بشقاب افزوده‌اند. بشقاب‌های میناکاری را می‌توان برای دیوارکوب و همچنین پذیرایی استفاده کرد.
بشقاب میناکاری طرح سه
بشقاب میناکاری طرح دو
طراحی این بشقاب میناکاری اصیل، کاملاً ایرانی بوده و به دست هنرمندان ماهر و چیره دست صورت گرفته است. بشقاب میناکاری طرح دو، دارای دو زمینه سفید و آبی به طور یک در میان بوده که زیبایی بشقاب را دوچندان می‌کند. این بشقاب را می‌توان از سایت آرامان با بهترین کیفیت و قیمت خریداری نمود.
بشقاب میناکاری طرح دو
نکات مهم درباره ویژگی‌های یک اثر میناکاری اصل و مرغوب
میناکاری یکی از هنرهای اصیل ایرانی است که علاوه بر ایران، در خارج از کشور نیز طرفداران زیادی دارد. محصولات این هنر زیبا را می‌توانید از سایت آرامان مشاهده کرده و سفارش دهید. نقاشی روی ظروف، طرح‌های بسیار زیبایی دارد. از قیمت این ظروف، کاملاً مناسب بوده و می‌توان آن‌ها را به عنوان هدیه نیز خریداری کرده و مورد پسند اکثر افراد خواهد بود.
درحال حاضر استادان برجسته‌ای در ایران مشغول به انجام این هنر هستند. سه فلز طلا، نقره و مس برای تولید محصولات میناکاری اصل مناسب بوده و بهترین آن‌ها طلا است ولی بیشترین محصولات موجود در بازار بر روی فلز مس تهیه شده‌اند. میناکاری بر روی مس بیشتر مخصوص اصفهان بوده و میناکاری بر روی طلا بیشتر در اهواز انجام می‌شود.