هنر آبگینه و شیشه‌گری یکی از اصیل‌ترین و ارزشمندترین صنایع دستی در ایران است که محصولات حاصل از آن بسیار پرطرفدار و محبوب هستند. با به‌کارگیری هنر شیشه‌گری می‌توان ظروف شیشه‌ای زیبا و لوکس در اشکال مختلف ایجاد کرد.
در این مطلب به بررسی هنر آبگینه و شیشه‌گری و تاریخچه‌ی آن می‌پردازیم، مراحل تولید آن را بیان می‌کنیم و به چند مورد از پرفروش‌ترین محصولات شیشه‌گری اشاره می‌کنیم. بنابراین درصورتی که به انواع محصولات شیشه‌گری علاقه دارید و می‌خواهید با ویژگی‌های آن‌ها بیشتر آشنا شوید تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه هنر آبگینه
شیشه، جسمی شکننده و شفاف است که از سردشدن مایعی که در قالب‌های مخصوص در کوره قرار گرفته به دست می‌آید، فنون تغییر شکل شیشه به انواع ظروف و وسایل دلخواه نیز شیشه‌گری نامیده می‌شود. شیشه‌گری به دو شیوه سنتی و صنعتی انجام می‌شود.
به‌طورکلی قدمت هنر شیشه‌گری در دنیا به 2500 تا 3000 سال پیش می‌رسد و از جمله صنایع دستی دیرینه به شمار می‌رود. در ایران نیز شیشه‌گری سابقه طولانی دارد؛ به‌طوری که در جست‌وجوهای باستان‌شناسان، ظروف شیشه‌ای متعددی در شهرهای مختلف ایران کشف شده است.
دوران شکوفایی هنر شیشه‌گری در ایران به زمان سلجوقیان برمی‌گردد. در این دوره، صنعتگران با استفاده از شیوه‌های نوینی که آموخته بودند، نقوش زیبایی را روی شیشه طراحی می‌کردند، همچنین به حکاکی نقوش انواع گل‌ها و حیوانات بر روی شیشه می‌پرداختند. در دوره صفویه نیز بیشترین محصولات شیشه‌گری در شهرهای اصفهان، گرگان و شیراز تولید و عرضه می‌شده‌اند. درحال حاضر، بیشترین محصولات هنر آبگینه در تهران تولید می‌شوند.
ابزارهای مورد نیاز هنر آبگینه
لوله دم
لوله دم از جنس فولاد ساخته می‌شود قسمت بالایی آن را روکش چوبی قرار می‌دهند، طول آن بین 100 تا 150 سانتی‌متر متغیر است و قطر آن نیز 5/2 سانتی‌متر است.
سنگ‌کار
سنگ‌کار، یک شمش مستطیلی شکل است که جنس آن از آهن و کاملاً مسطح است. ابعاد سنگ‌کار که برای ورزدادن بار شیشه مورد استفاده قرار می‌گیرد، 30 در 20 در 2 سانتی‌متر است.
تیغ شیشه‌گری
تیغ شیشه‌گری، شبیه به کارد آشپزخانه اما تیزتر از آن است و برای تعیین‌کردن محل جداسازی شیشه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قالب تخته
قالب تخته از دو تکه تخته چوبی در اشکال مختلف تهیه می‌شود و برای فرم‌دادن پایه ظروف آبگینه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تخته
ابزاری چوبی است که در اندازه‌های مختلف تولید می‌شود و با استفاده از آن می‌توان لبه‌ها و حاشیه‌های ظروف شیشه‌ای را سمباده کشید.
قاشق شیشه‌گری
قاشق شیشه‌گری که از یک تکه چوب استوانه‌ای شکل ساخته می‌شود؛ به عنوان قالب برای یکدست‌کردن ضخامت بار شیشه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انبر شیشه‌گری
انبر شیشه‌گری بسیار شبیه به انبرهای معمولی است که در اندازه‌های مختلف تولید می‌شود و از خاصیت ارتجاعی آن هنگام شیشه‌گری استفاده می‌شود.
قیچی
قیچی شیشه‌گری نیز مشابه قیچی معمولی است که از آن برای حذف بار اضافی شیشه و برش حاشیه ظروف و تعیین محل جداسازی محصول استفاده می‌شود.
نیمکت ویژه شیشه‌گری
یک دستگاه فلزی است که صنعتگر برای انجام فعالیت‌های ساخت ظروف شیشه‌ای، بر روی آن می‌نشیند. این دستگاه همچنین دارای 2 میله افقی به ارتفاع 30 سانتی‌متر از سطح زمین است که در اطراف نیمکت قرار گرفته‌اند.
فرآیند تولید محصولات هنر آبگینه
- در مرحله اول از ساخت ظروف شیشه‌ای، صنعتگران نوک لوله دم (قسمت کره مانند) را در کوره قرار می‌دهند و کمی می‌گردانند تا بار آن جمع شود؛ این مرحله اصطلاحاً بارگیری نامیده می‌شود. مقصود از بار، ماده موجود در کوره است که از سیلیس و قطعات ریز شیشه ساخته شده است.
- سپس لوله دم را از کوره خارج می‌کنند، مقداری آن را به دور محور خود و در جهت‌های مختلف می‌گردانند تا بار آن سرریز نشود و در قسمت کره مانند آن باقی بماند و تثبیت شود.
- در مرحله بعد، بار تثبیت شده بر روی نوک دم، بر روی سنگ‌کار ورز داده می‌شود تا مقداری خنک شود؛ این مرحله سنگ‌کاری نامیده می‌شود.
- سپس در ابتدای لوله دم مقداری می‌دمند تا حبابی با قطر 5 تا 7 سانتی‌متر در انتهای آن ایجاد شود که به آن گوی اول گفته می‌شود. پس از آن، اندکی منتظر می‌مانند تا گوی خنک شود و رنگ آن از قرمز به رنگ اصلی شیشه تغییر کند.
- پس از سرد شدن گوی اول، دوباره مراحل قبلی تکرار می‌شوند، یعنی گوی داخل کوره قرار داده می‌شود و چرخانده می‌شود تا بار بیشتری جذب کند. سپس آن را از کوره خارج می‌کنند و در جهات مختلف می‌گردانند.
- پس از دمیدن مجدد در لوله دم و بزرگتر شدن حباب انتهای آن، حباب را در قاشق چوبی خیس قرار می‌دهند و می‌چرخانند تا کمی سرد شود و از حالت خمیری خارج شود. این مرحله از فرآیند شیشه‌گری اهمیت زیادی دارد و موجب یکدست شدن ضخامت حباب در نقاط مختلف می‌شود.
- در مرحله بعد، صنعتگر روی نیمکت شیشه‌گری می‌نشیند، انبر را به گلوگاه حباب نزدیک می‌کند و همزمان با گرداندن لوله دم اطراف محور آن، انبر را به سمت انتهای حباب فشار می‌دهد. این کار موجب می‌شود که ظرف شیشه‌ای فشرده‌تر شود و در مراحل بعدی تغییر شکل پیدا نکند. لازم به ذکر است که هرچه گردن ظرف، ارتفاع بیشتری داشته باشد، انبر در فضای بیشتری از گلوگاه به سمت بدنه ظرف حرکت داده می‌شود.
- سپس با انبر فشار بیشتری به گلوگاه حباب و لوله دم وارد می‌شود تا شیار مشخصی در آن ایجاد شود.
- در این مرحله، دمیدن نهایی در حباب صورت می‌گیرد؛ این کار باتوجه به حجم ظرف انجام می‌شود. عموماً هنگام دمیدن نهایی، حباب را مماس با سطحی صاف قرار می‌دهند تا تعادل داشته باشد.
- مرحله بعدی آبگزکردن نامیده می‌شود که برای زیباتر شدن ظروف شیشه‌ای انجام می‌شود. برای آبگزکردن، پیش از سردشدن ظرف شیشه‌ای، آن را چند ثانیه در آب سرد قرار می‌دهند و خارج می‌کنند. به این ترتیب، سطح شیشه منقبض می‌شود و ترک‌های ریزی روی آن ایجاد می‌شود اما شکسته نمی‌شود. سپس ظرف شیشه‌ای آبگز‌شده را دوباره در معرض حرارت کوره قرار می‌دهند تا استحکام آن افزایش یابد.
- در این مرحله از فرآیند تولید محصولات هنر آبگینه، لبه و گلوگاه ظرف، قابلیت شکل‌پذیری پیدا می‌کنند. بنابراین با انبر می‌توان دهانه ظرف را به اندازه دلخواه تغییر داد. همچنین می‌توان لبه ظرف را به‌صورت دلخواه پرداخت نمود و فرم داد، سپس می‌توان با استفاده از قیچی، نواحی اضافی را برش داد.
- ظرف شیشه‌ای آماده‌شده را باید نزدیک به 48 ساعت در گرمخانه نگهداری نمود تا به تدریج سرد شود. در غیر این صورت، اگر بخواهیم یکدفعه ظرف را خنک کنیم، ممکن است ترک بردارد و بشکند.
زیباسازی محصولات هنر آبگینه
ترکیب شیشه با فلز
برای ساخت برخی محصولات هنر آبگینه نظیر گلدان و لیوان که استوانه‌ای شکل هستند، می‌توان از ترکیب شیشه و فلز برای زیباتر‌کردن محصول نهایی استفاده نمود. برای این کار، می‌توان استوانه‌ای از جنس مس یا سایر فلزات با طرح‌های مشبک ایجاد نمود، سپس گوی شیشه‌ای آماده‌شده را داخل این استوانه قرار داد و فرآیند دمیدن در آن را انجام داد تا ظرف شیشه‌ای فضای داخل استوانه را پر کند. در چنین حالتی، پس از سردشدن ظرف، دیگر از استوانه جدا نمی‌گردد.
تراش دادن شیشه
ظروف شیشه‌ای حاصل از این هنر را می‌توان با طراحی نقوش مختلف، زیباتر نمود. برای تراش‌دادن این ظروف، از سنگ‌های خاصی که درجه سختی بیشتری نسبت به شیشه دارند استفاده می‌شود. این سنگ‌ها دیسک‌مانند بوده و با سرعت‌های مختلفی امکان چرخش و تراش‌دادن ظروف شیشه‌ای را دارند.
نکات خرید محصولات هنر آبگینه
- اگر به محصولات شیشه‌ای مات علاقه دارید، دقت کنید که تمامی سطوح ظروف آبگینه به یک اندازه مات شده باشند.
- تراش‌های موجود روی سطح ظروف آبگینه باید کاملاً یکنواخت و یکدست باشند و سطح برنده نداشته باشند.
- نقوش طراحی‌شده بر روی سطح ظروف آبگینه باید تثبیت شده باشند و در برابر رطوبت مقاوم باشند.
- دقت داشته باشید که با افزایش تعداد رنگهای به‌کار رفته در تولید محصولات شیشه‌گری، قیمت آن‌ها نیز افزایش می‌یابد.
- درصورتی که محصولات آبگینه ترکیب‌شده با فلزات را خریداری می‌کنید، دقت کنید که فلز مورد نظر با شیشه فیکس شده باشد و سطح فلز نیز به خوبی پرداخت شده باشد.
پیشنهادات آرامان برای محصولات آبگینه
لیوان شربت‌خوری آبگینه
سرویس لیوان شربت‌خوری آبگینه که در فروشگاه آرامان عرضه شده‌اند، با نقوش زیبایی طراحی شده‌اند و از استحکام و دوام بالایی نیز برخوردارند. این ظروف که حاصل هنر شیشه‌گری دست‌ساز هستند، با رنگهای متنوعی رنگ‌آمیزی شده‌اند و برای پذیرایی انواع شربت‌ها و نوشیدنی‌ها در مراسم‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین می‌توانید این ظروف شیشه‌ای نفیس را در بوفه و باکس منزل قرار دهید و جلوه باشکوهی به فضای پیرامون خود ببخشید. از گزینه‌های مناسب از صنایع دستی برای هدیه روز مادر است.
لیوان شربت خوری آبگینه
پارچ و لیوان آبگینه
پارچ و لیوان از جمله ظروف سرو به شمار می‌روند که وجود آن‌ها بر سفره غذا و میان‌وعده ضروری است. این ظروف از جنس‌های مختلفی نظیر مسی، شیشه‌ای، سفالی و پلاستیکی تولید و در بازار عرضه می‌شوند.
امروزه ظروف مختلف سرو نظیر پارچ و لیوان و سرویس چای‌خوری، جزئی از دکوراسیون خانه نیز به حساب می‌آیند و بهتر است که در پذیرایی از مهمان‌ها و مراسم‌های مختلف از ظروف ساده استفاده نشود. سرویس پارچ و لیوان آبگینه که در فروشگاه آرامان موجود است، ظاهری زیبا و درخشان و طرحی کلاسیک دارد که مشاهده آن، چشم‌ها را خیره می‌کند و تصاویر تابلوهای نقاشی کلاسیک را تداعی می‌کند. این ظروف حاصل از هنر آبگینه، با رنگ آبی چشم‌نوازی رنگ‌آمیزی شده‌اند و از استحکام و ماندگاری بالایی برخوردارند.
پارچ و لیوان آبگینه
پارچ آبگینه
پارچ، یکی از وسایل ضروری آشپزخانه است که کاربرد گسترده‌ای دارد. وجود پارچ آب بر سر هرسفره و روی هر میزی می‌تواند زینت‌بخش آن باشد و بازتاب‌دهنده سلیقه شما باشد. حتی قراردادن یک پارچ آب زیبا روی میز در ادارات و سازمان‌ها نیز اهمیت زیادی در بهبود دکوراسیون آن دارد.
پارچ آبگینه عرضه‌شده در فروشگاه آرامان، اندازه مناسب و طراحی باشکوهی دارد و می‌تواند زیبایی سفره و میز خانه یا محل کار شما را دوچندان نماید. این پارچ که حاصل هنر آبگینه دست‌ساز است، همچنین می‌تواند زینت‌بخش بوفه یا باکس منزل شما باشد.
پارچ آبگینه
کلام آخر همه چیز درباره‌ی هنر آبگینه
شیشه‌گری نیز مانند سایر صنایع دستی نظیر خاتم‌کاری، میناکاری، قلم‌کاری و مس و پرداز، به خلق یک اثر هنری ماندگار می‌پردازد. محصولات حاصل از هنر شیشه‌گری ارزش مادی و هنری بالایی دارند و در میان مردم بسیار پرطرفدار هستند. به‌طوریکه، به اعتقاد بسیاری از مشتریان، لذت نوشیدن یک لیوان چای در ظرف آبگینه با هیچ ظرف دیگری قابل مقایسه نیست. در این مقاله به معرفی ظروف هنر آبگینه و مراحل تولید آن‌ها پرداختیم، همچنین به چند نمونه از محصولات پرطرفدار آبگینه عرضه‌شده در آرامان اشاره نمودیم. در ادامه مطلب، به نکاتی مهم درباره هنر شیشه‌گری اشاره می‌کنیم:
- هنگام قراردادن محصولات آبگینه در کوره باید دقت زیادی به خرج دهید؛ درصورتی که دمای کوره بیشتر از حد استاندارد باشد، شیشه‌ها نرم می‌شوند. همچنین درصورتی که دمای آن کمتر از حد استاندارد باشد موجب شکستن محصولات شیشه‌ای می‌شود.
- ساخت ظروف رنگی آبگینه در ایران قدمتی بسیار طولانی دارد؛ از جمله محصولات شیشه‌گری که از گذشته تا به‌حال توسط صنعتگران ایرانی ساخته شده است می‌توان به گلدان، لیوان، پارچ، گلاب‌پاش و قیف اشاره نمود.
- شیشه‌گری حرفه ساده‌ای نیست و فوت و فن‌های متعددی دارد، تشخیص محل مناسب برای ترکیب فلز و شیشه، میزان دمیدن در شیشه و تنظیم دمای مناسب کوره بسیار حائز اهمیت بوده و بر کیفیت محصول به دست آمده اثرگذار است.
- یکی از حساس‌ترین بخش‌های شیشه‌گری، چگونگی تهیه رنگهای شیشه است. تنوع رنگ‌ها در محصولات هنر شیشه‌گری، جذابیت و زیبایی آن‌ها را افزایش می‌دهد. صنعتگران برای تهیه رنگهای شیشه‌گری از اکسید فلزات مختلف استفاده می‌کنند.
- شیشه‌گری قالبی، شیشه‌گری دو پوسته، شیشه‌گری سه پوسته، شیشه‌گری فوتی، تراش روی شیشه، مات‌کاری و آبگزکاری از زیرمجموعه‌های هنر شیشه‌گری به شمار می‌روند.
برای خرید انواع محصولات هنر آبگینه نظیر لیوان شربت‌خوری آبگینه، پارچ و لیوان آبگینه و پارچ آبگینه می‌توانید از فروشگاه آرامان دیدن نمایید و محصولات مورد نظر خود را سفارش دهید تا در حداقل زمان ممکن برای شما ارسال گردند. این فروشگاه، انواع محصولات شیشه‌گری ارزنده را که برای هدیه دادن نیز مناسب هستند، با قیمتی مقرون به‌صرفه به شما هنردوستان عرضه می‌کند.