ساخت پارچه قلمکار یا قلمکاری یکی از هنرهای دستی در ایران است که قدمت آن به زمان ساسانیان بازمی‌گردد. این هنر شامل چاپ نقش و نگارهای زیبا بر روی پارچه است که گاهی به آن چیت‌سازی هم گفته می‌شود. پارچه‌های مورد استفاده در قلمکاری عموماً از جنس کتان، ابریشم، چلوار، کرباس و پنبه هستند. پارچه‌های خوش نقش و نگار حاصل از قلمکاری به عنوان رومیزی، سفره، روسری، جانماز، شال گردن، روتختی و دستمال مورد استفاده قرار می‌گیرند. هنر قلمکاری در شهر اصفهان نسبت به سایر شهرها بسیار زبانزد است.
هنرهای دستی از دیرباز، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقوام مختلف ایرانی بوده است و صنایع دستی حاصل از آن نیز هدیه ایرانیان به تاریخ جهان بوده که در دنیا شناخته شده‌اند. از جمله دلایل محبوبیت صنایع دستی ایرانی در جهان، استفاده از مواد اولیه مرغوب، هارمونی در رنگ‌آمیزی نقش‌ها و دقت بالای صنعتگران در این زمینه است.
برای ساخت پارچه قلمکار، به مواد اولیه خاصی نیاز است که تعیین کننده کیفیت محصول نهایی هستند. در ادامه به این مواد اولیه اشاره می‌کنیم.
در ادامه این مطلب، توضیحات جامعی در مورد نحوه ساخت پارچه قلمکار، مراحل و مواد اولیه آن ارائه می‌گردد. در ادامه این مطلب، توضیحات جامعی در مورد نحوه ساخت پارچه قلمکار، مراحل و مواد اولیه آن ارائه می‌گردد. در صورتی که شما هم به صنایع دستی و نحوه تولید آن‌ها علاقه دارید با ما همراه باشید.
مواد اولیه ساخت پارچه قلمکار
تخته
تخته نقش‌زنی، میز کوتاهی است که صنعتگران پارچه را روی آن پهن می‌کنند و نقش‌زنی را انجام می‌دهند. طول این تخته‌ها نزدیک به 2 متر و عرض آن‌ها 50 تا 70 سانتی‌متر است.
قدح
قدح، کاسه‌ای سفالی است که رنگ‌های مورد استفاده برای ساخت پارچه قلمکار را داخل آن می‌ریزند. رنگ در اثر تماس قدح با پارچه قلمکار به آن نفوذ می‌کند و برای مرحله قالب‌زنی آماده می‌شود.
دست‌پیچ
دست‌پیچ یا ضربه‌گیر دست، پارچه‌ای چند لایه است که صنعتگران به دست خود می‌بندند تا هنگام ساخت پارچه قلمکار در مرحله ضربه به قالب، آسیبی به دست آن‌ها وارد نشود.
هاون
برای کوبیدن و نرم کردن رنگزاهای طبیعی از هاون استفاده می‌شود.
بندگیر
بندگیر، پارچه ای محکم، ضخیم و غیر قابل نفوذ است که بر روی پارچه‌ای که نقش‌زنی می‌شود قرار می‌گیرد. به این ترتیب، نیمی از نقش روی پارچه و نیم دیگر روی بندگیر می‌افتد، این مرحله برای طرف دیگر پارچه قلمکار تکرار می‌شود تا نیمه دیگر نقش آن نیز طراحی و چاپ شود.
کیسه
صاف‌کنی یا کیسه، وسیله‌ای مشابه اتو است که با آن، پارچه‌های چروک را صاف و هموار می‌کنند تا آماده مرحله قالب‌زنی شوند.
لیف
لیف از مجموعه‌ای از الیاف گیاهی به دست می‌آید و برای تمیز کردن قالب‌های رنگ به کار می‌رود.
با هنر ترمه دوزی و کاربردهای آن در این مقاله از فروشگاه اینترنتی صنایع دستی آرامان آشنا شوید.
مراحل و نحوه ساخت پارچه قلمکار
برای ساخت پارچه قلمکار، لازم است که مراحلی انجام شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.
مرحله اول: شستن پارچه برای قلمکاری
اولین مرحله ساخت پارچه قلمکاری، آماده‌سازی پارچه است. برای این کار، لازم است که پارچه مورد نظر به خوبی شسته شود تا مواد زائد آن از بین برود و آماده رنگپذیری شود که به آن گازری کردن گفته می‌شود. در حقیقت به هرنوع شستن و آب دادن پارچه طی فرآیند ساخت پارچه قلمکاری، گازری کردن اطلاق می‌گردد. گازری کردن پارچه در این مرحله با هدف سفید کردن پارچه انجام می‌شود.
مراحل آماده‌سازی پارچه برای قلمکاری شامل آهارگیری، سفید کردن، دندانه کردن و ریشه‌بافی است.
- برای آهارگیری، لازم است که پارچه مورد نظر به مدت چند روز در آب قرار گیرد. سپس پارچه را تکان داده و محکم به چیزی می‌کوبند تا اگر مواد زائدی در آن وجود دارد، خارج گردد.
- برای سفید کردن زمینه پارچه، بهتر است پارچه را پس از شستن، چند روزی در مقابل نور آفتاب قرار دهید و هر از گاهی روی آن مقداری آب بریزید. روش دیگر سفید کردن زمینه پارچه، قرار دادن آن در دیگ بزرگی از آب و کلر است تا کلر به عمق پارچه نفوذ کند و رنگ آن به سفید یکدست تغییر کند.
- دندانه‌دار کردن پارچه برای بهبود خاصیت رنگپذیری آن انجام می‌شود. برای این کار، پارچه را در محلول زاج سفید قرار می‌دهید تا رنگ آن به زرد یا کرم مایل شود. پس از آن، پارچه را در مقابل نور آفتاب پهن می‌کنید تا خشک شود.
- برای ریشه‌بافی پارچه، لازم است اطراف پارچه را کاملاً نخ‌کش کنید سپس آن‌ها را گره بزنید.
کاربرد پارچه های قلمکار چیست را در این مقاله از فروشگاه آنلاین صنایع دستی آرامان بخوانید.
مرحله دوم: ساخت قالب
یکی از مراحل مهم ساخت پارچه قلمکار، ساخت قالبی است که نقوش بر روی آن‌ها کنده‌کاری می‌شوند و هنر قلمکارساز در این مرحله نمایان می‌شود. در این مرحله لازم است که نقش از پیش تعیین شده با مداد روی کاغذ روغنی طراحی شود. پس از جداسازی رنگ‌ها، نقش مربوط به هر رنگ بر روی چوب قرار می‌گیرد و با کنده‌کاری اطراف آن، تا حدی برجسته می‌شود. برای این مرحله، اغلب از چوب زالزالک یا چوب گلابی استفاده می شود؛ چرا که خاصیت شکل‌پذیری و ماندگاری بالایی دارند.
خوب است بدانید که کنده‌کاری نقوش ریز بر روی چوب زالزالک و کنده‌کاری نقوش درشت بر روی چوب گلابی انجام می‌شود.
نحوه ساخت پارچه قلمکار، موضوع بحث ما است. یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل ساخت پارچه قلمکار، قالب‌سازی است و هنر و مهارت صنعتگر بیشتر در این مرحله نمایان می‌شود. در ادامه به مراحل ساخت قالب برای قلمکاری پرداخته می‌شود.
- صنعتگران برای ساخت قالب، ابتدا طرح موردنظر را روی کاغذ روغنی ترسیم می‌کنند سپس هریک از نقوش را بر اساس رنگ آن‌ها تفکیک می‌کنند و بر روی چوب درخت زالزالک یا چوب درخت گلابی می‌چسبانند.
- در مرحله بعد، با استفاده از تیغ یا چاقوی مخصوص، حاشیه طرح را تراش می‌دهند تا حالتی برجسته پیدا کند؛ پس از آن، سطح گودشده در اثر حکاکی را هموار می‌کنند.
- در این مرحله با استفاده از ابزار نقش‌بر، ظریف‌کاری‌های مربوط به طرح‌ها را انجام می‌دهند و تمام نقش و نگارهای ریز را یکدست و یکنواخت می‌کنند.
- برای تمیزکردن قالب و از بین بردن خرده‌چوب‌های آن، تا حدی قالب را حرارت می‌دهند سپس با یک برس مخصوص، آلودگی‌های سطح آن را برطرف می‌کنند. این مرحله باید با دقت بالایی انجام شود درغیر این‌صورت، ممکن است نقش‌های ظریف روی چوب در اثر حرارت دیدن از بین بروند.
- برای سهولت استفاده از قالب، در این مرحله برای آن، دسته درست می‌کنند سپس قالب را با روغن چرب می‌کنند تا دوام و ماندگاری آن افزایش یابد.
انواع قالب‌های مورد استفاده برای ساخت پارچه قلمکار
در ادامه توضیح نحوه ساخت پارچه قلمکار، می‌توان گفت که قالب‌های متنوعی برای ساخت محصولات این هنر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ در ادامه به عمده‌ترین قالب‌های مورد استفاده در قلمکاری اشاره می‌شود:
- رایج‌ترین قالب‌های مورد استفاده در ساخت پارچه قلمکار، دارای نقوش و طرح‌های تاریخی نظیر عالی‌قاپو و تخت جمشید هستند.
- نوع دیگری از این قالب‌ها دارای مضمون عاشقانه هستند و برای ساخت آن‌ها از طرح‌های معروف لیلی و مجنون و شیرین و فرهاد استفاده شده است.
- طرح‌های حیوانات اهلی و وحشی و افسانه‌ای نظیر سیمرغ، طاووس و فیل و مرغ نیز برای ساخت برخی از قالب‌های قلمکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- تصاویر مربوط به کتیبه، گل و بته و زنجیره و حاشیه نیز برای ساخت قالب‌های قلمکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند و بسیار پرکاربرد هستند.
- نقش‌های محبوب دیگری که برای قالب‌سازی قلمکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل تصاویری از ورزش‌های سنتی نظیر ورزش‌های زورخانه‌ای و چوگان هستند.
- نوع دیگری از قالب‌ها برای ساخت پارچه قلمکاری، بر اساس تصاویر مربوط به شکارگاه‌های پادشاهان و بزرگان ایرانی در دوران صفویه نقش‌زنی و تهیه می‌شوند.
برای مشاهده قیمت و خرید انواع پارچه قلمکاری به فروشگاه صنایع دستی آرامان مراجعه کنید.
مرحله سوم از نحوه ساخت پارچه قلمکار: آماده‌سازی رنگ و مواد لازم
دقت در انتخاب مواد اولیه قلمکاری به ویژه انتخاب رنگ‌ها بسیار اهمیت دارد؛ چرا که کیفیت قلمکاری کاملاً به نوع رنگ استفاده شده بستگی دارد. رنگ‌هایی که برای ساخت پارچه قلمکار مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل رنگ قرمز، آبی، مشکی، زرد، سبز و قهوه‌ای هستند. مواد تشکیل‌دهنده رنگ‌های قلمکاری شامل موارد زیر هستند:
- کتیرا: برای تهیه انواع رنگ‌ها از کتیرا استفاده می‌شود تا غلظت خمیر چاپ به سطح مناسب برسد. میزان مصرف کتیرا برای تهیه رنگ، جهت ساخت پارچه قلمکار، فرمول مشخصی ندارد و بر اساس تجربه قبلی به دست می‌آید.
- زنگ آهن: زنگ آهن، بیشتر برای تهیه رنگ مشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با خیساندن قطعه‌های آهن در آب، زنگ آهن به دست می‌آید و در ترکیب با سایر مواد، رنگ مشکی غلیظی ایجاد می‌کند.
- زاج سیاه: یکی دیگر از مواد اولیه تهیه رنگ مشکی برای ساخت پارچه قلمکار، زاج سیاه است. هر چه میزان زاج سیاه به کار برده شده در تهیه رنگ مشکی بیشتر باشد؛ رنگ حاصل غلیظ‌تر خواهد بود.
- روغن کرچک: استفاده روغن کرچک در تهیه رنگ برای ساخت پارچه قلمکار، موجب چرب شدن خمیر رنگ می‌شود و از خشک شدن رنگ در داخل شیارهای قالب جلوگیری می‌کند. شایان ذکر است که میزان مصرف روغن کرچک در خمیر رنگ بسیار اندک و چیزی حدود 5 گرم در لیتر است.
- زاج سفید: برای تهیه رنگ قرمز از زاج سفید استفاده می‌شود. هر چه میزان مصرف آن در خمیر رنگ بیشتر باشد، سرخی رنگ حاصل نیز بیشتر خواهد بود.
- روغن کنجد: برای جلوگیری از چسبیدن خمیر رنگ در قالب، هنگام تهیه رنگ قرمز برای ساخت پارچه قلمکار از روغن کنجد استفاده می‌شود.
نحوه تهیه رنگ قلمکاری
برای تهیه رنگ جهت ساخت پارچه قلمکار، مواد اولیه نظیر پودر رنگزای طبیعی، کتیزا، زاج سیاه، زنگ آهن و روغن کرچک به تناسب نوع رنگ مورد نظر در ظرفی ریخته و ترکیب می‌شوند. سپس، آن‌ها را در ظرف‌هایی به نام قدح رنگ تخلیه می‌کنند. دهانه این قدح‌ها با پارچه ضخیم پوشانده می‌شود. با تماس رنگ و قالب نقوش پارچه، قسمت‌های مختلف پارچه به طور یکنواخت به رنگ مورد نظر آغشته می‌گردند.
خوب است بدانید که برای تهیه رنگ مشکی جهت ساخت پارچه قلمکار از زاج سیاه، زنگ آهن، روغن کرچک و کتیرا استفاده می‌شود. همچنین مواد اولیه برای تهیه رنگ قرمز شامل گل سرخ، زاج سفید و روغن کنجد است. رنگ‌های دیگر نظیر آبی و زرد از رنگ‌های چاپی پیگمنتی به دست می‌آیند.
مرحله چهارم از نحوه ساخت پارچه قلمکار: نقش‌زنی یا چاپ بر روی پارچه
برای نقش‌زنی روی پارچه، لازم است که نقوش موجود بر روی قالب‌ها بر روی پارچه مورد نظر برگردانده شوند. برای این کار، ابتدا پارچه را روی میز کار قرار می‌دهند. قالب را با رنگ مورد نظر خیس کرده و آن را روی پارچه قرار می‌دهند، سپس ضربه‌ای به پشت قالب وارد می‌کنند تا رنگ و طرح به خوبی به پارچه منتقل شود. این کار را برای انتقال سایر رنگ‌ها به پارچه نیز انجام می‌دهند تا طرح ساخت پارچه قلمکار تکمیل شود.
مرحله پنجم از نحوه ساخت پارچه قلمکار: تثبیت رنگ
پس از تکمیل فرآیند انتقال رنگ و طرح به پارچه، مدتی صبر می‌کنند تا پارچه خشک شود سپس گازری کردن پارچه مجدداً انجام می‌شود. برای این کار، پارچه را با آب روان شستشو می‌دهند تا رنگ‌های اضافی آن پاک شود و رنگ و نقوش طبیعی آن نمایان شود. پس از خشک شدن پارچه، آن را درون ظرفی از ترکیباتی نظیر آب، جوهر روناس و پوست انار قرار می‌دهند و نزدیک به 90 دقیقه می‌جوشانند تا رنگ‌های مورد نظر بر روی پارچه تثبیت گردد. به گازری کردن پارچه در این مرحله از فرآیند ساخت پارچه قلمکار، صحرا کاری هم گفته می‌شود.
پیشنهادات آرامان برای محصولات قلمکاری
رومیزی قلمکار
استفاده از رومیزی تأثیر قابل توجهی در زیبایی دکوراسیون منزل شما دارد. تزئین میزهای مختلف نظیر ناهارخوری، عسلی و میز خاطره به پارچه‌ای با طرح و رنگ مناسب نیاز دارد. علاوه بر آن، برگزاری جشن تولد، مراسم شب یلدا، عید نوروز و مراسمی نظیر آن نیاز به تزئین میز با رومیزی‌های جذاب و خوش نقش و نگار دارد.
استفاده از رومیزی‌های قلمکار آرامان که در جنس‌های مختلف نظیر پارچه قلمکار ممتاز و معمولی و در طرح‌های متنوع به صورت گرد، مربعی و مستطیلی عرضه می‌شوند؛ انتخاب مناسبی برای دوچندان کردن جلوه و زیبایی دکوراسیون منزل شما برای مراسم مختلف است.
رومیزی‌های قلمکار
زنبیل قلمکار
اگر دوست دارید هنگامی که به خرید می‌روید یک ساک دستی زیبا، سنتی، جادار و محکم برای خریدهایتان به همراه داشته باشید حتما از زنبیل‌های قلمکار برند آرامان دیدن کنید. در ساخت پارچه قلمکار این زنبیل‌ها، تثبیت رنگ نیز انجام شده است و قابل شستشو و با دوام هستند. همچنین می‌توانید این زنبیل‌های سنتی را برای هدیه دادن به عزیزانتان انتخاب کنید.
زنبیل قلمکار
پارچه قلمکار اعلا گلیمی
پارچه قلمکار اعلا گلیمی که در فروشگاه آرامان عرضه می‌شود، به‌عنوان یک سفره یا رومیزی خاص و ویژه، جلوه بی‌نظیری به فضای دوستانه یا جمع خانوادگی شما می‌بخشد. استفاده از این پارچه زیبا با زمینه روشن و نقش و نگاری سنتی به رنگ سبزآبی، می‌تواند اصالت هنر و فرهنگ دیرینه ایرانی را مهمان خانه شما کند.
کیفیت و نحوه ساخت پارچه قلمکار این رومیزی اصیل، بسیار مطلوب و مثال‌زدنی است و دوام و ماندگاری بالایی دارد؛ به‌همین دلیل می‌توانید آن را به‌عنوان هدیه‌ای ویژه و منحصربه‌فرد در مناسبت‌های خاص به افرادی که دوستشان دارید اهدا کنید. لازم به ذکر است که قیمت پارچه قلمکار اعلا گلیمی نسبت به کیفیت و ویژگی‌های خاص آن بسیار مقرون‌به‌صرفه است.
پارچه قلمکار اعلا گلیمی
نکات مهم درباره نحوه ساخت پارچه قلمکار و مراحلی آن
در این مطلب، نحوه ساخت پارچه قلمکار، مراحل آن و مواد اولیه مورد نیاز قلمکاری را مورد بررسی قرار دادیم. به چند مورد از محصولات قلمکاری شده پرکاربرد نیز اشاره کردیم. در ادامه مطلب، به صورت خلاصه نکات مهم مربوط به خرید پارچه قلمکار را با هم مرور می‌کنیم:
- کیفیت و مرغوبیت محصولات قلمکاری شده به نوع مواد اولیه به کار رفته در آن‌ها بستگی دارد. بنابراین محصولات قلمکاری شده را تنها از فروشگاه‌های مورد اطمینان و معتبر خریداری نمایید.
- بهترین سفره‌های قلمکاری شده از جنس نخ، پنبه و ابریشم هستند. رنگ بر روی این نوع پارچه‌ها پخش نمی‌شود و نقش‌ها با کیفیت و ظاهر بهتری ایجاد می‌شوند.
- خوب است بدانید که محصولات قلمکاری شده مرغوب، قابل شستشو هستند. با این حال، بهتر است دمای آب مورد استفاده برای شستشو کم‌تر از 30 درجه سانتی‌گراد باشد.
- هنگام خرید پارچه‌های قلمکار، دقت داشته باشید که هر چه تعداد رنگ‌های به کار رفته در آن‌ها بیشتر باشد؛ تعداد مهرهای مورد استفاده و ظرافت و کار انجام شده روی آن‌ها بیشتر بوده و از ارزش بالاتری برخوردارند.
برای مشاهده و خرید انواع محصولات قلمکاری شده با کیفیت بالا نظیر پارچه قلمکار اعلا، رومیزی قلمکار، سفره قلمکار و زنبیل و ساک دستی قلمکار می‌توانید به فروشگاه آنلاین آرامان مراجعه نمایید و محصولات مورد نظر خود را سفارش دهید تا در اسرع وقت برای شما ارسال شود.