«میناکاری، هنری ایرانی در تمام جهان» عنوان مطلبی است که در آن به پیشینه تاریخی میناکاری خواهیم پرداخت، از روزگاران پیش از تاریخ خواهیم گفت و قدم به قدم تا زمان معاصر جلو می‌آییم. در ادامه با بازار‌های تولید و مصرف این محصول در جهان آشنا خواهیم شد و زیر و بم صادرات و سرمایه‌گذاری در این حوزه را بررسی خواهیم کرد.
آمیختن رنگ و لعاب با فلز و روح بخشیدن به ظروف از اصلی ترین ارکان میناکاری هستند. سال‌ها است که در کشور ما عده‌ی زیادی از هنرمندان به انجام این هنر-صنعت پرسود مشغولند و از این راه امرار معاش می‌کنند. در گذشته‌های بسیار دور نیز ظروف مینا همواره جزو کالاهای زینتی به حساب می‌آمدند و از غرب و شرق عالم مشتریانی داشتند، به همین منظور، تجار این کالای زینتی را از ایران به سراسر جهان صادر کرده و هنر ایرانی را به همگان معرفی نمودند. در ادامه بیشتر به پیشینه‌ی هنر میناکاری و صادرات آن از روزگاران قدیم تا امروز خواهیم پرداخت.
میناکاری در دنیای باستان
آثار میناکاری به دست آمده در اکتشافات تاریخی آنقدر قدیمی هستند که به جرئت می‌توان این هنر را یکی از هنرهای باستانی به حساب آورد. دو مورد از قدیمی‌ترین آثار میناکاری شده در مصر و ایران یافت شده‌اند. البته لازم به ذکر است که اخیرا در لرستان آثار میناکاری یافت شده که مربوط به دوهزارسال پیش از میلاد و تمدن کاسی‌ها است.
در مصر باستان هم میناکاری وجود داشته اما در دوره‌های بعدی اندک اندک به دست فراموشی سپرده شده است. جالب اینجاست که ارتباط اقوام ساکن ایران و مصر در هزاره‌های قبل از میلاد بسیار اندک و در حد صفر بوده است، به همین دلیل مورخان حدس می‌زنند که میناکاری به طور مستقل در هر دو تمدن به وجود آمده و دچار تکامل شده است.
در دوران حکومت هخامنشیان میناکاری در میان اشراف ایرانی بسیار محبوب بوده است. هم‌اکنون آثار بسیار نفیسی از این دوره در موزه‌های بزرگ دنیا نگهداری می‌شوند. هنرمندان این دوره علاوه بر میناگری بر روی فلزاتی مانند طلا و مس، با میناکاری بر روی سفال هم آشنایی داشته‌اند. کشف ظروف سفالین لعاب‌کاری شده در تخت‌جمشید خود گواهی بر صحت این ادعا است. در دوره هخامنشیان در واقع ایران تنها قطب تولید ظروف مینا در جهان بوده است. البته در یونان باستان نیز این هنر به صورت محدود وجود داشته و گفته می‌شود در تزیین مجسمه زئوس که یکی از عجائب هفتگانه دنیای قدیم بوده است صنعت میناکاری به کار رفته است.
در سده‌های بعدی و تا زمان حکومت ساسانیان نیز این هنر در اوج قرار داشت، کشف ظروف میناکاری شده فلزی در شوش که معروف‌ترین آنها جام خسرو محسوب می‌شود، گواهی بر این قضیه است. در این دوره ایرانیان و رومیان در رقابت و نزاع بودند اما همواره میان این دو حکومت بزرگ داد و ستد و روابط تجاری برقرار بود. رومیان در این دوره از هنرمندان ایرانی، هنر میناگری را اقتباس نمودند و ظروف مینای بسیار زیادی را تا چند سده بعد تولید کردند.
با انواع طرح های میناکاری در این مقاله از فروشگاه اینترنتی آرامان آشنا شوید.
صنعت میناکاری پس از اسلام
پس از اسلام، استفاده از فلزات گرانبها جهت تزیین ظروف بسیار کم شد و هنر میناکاری تا چند صد سال بعد در ایران به دست فراموشی سپرده شد. در این زمان، هنر میناگری همچنان در روم رونق داشت، و به همین دلیل امروزه در برخی از جوامع جهانی به غلط این هنر را به رومیان نسبت می‌دهند، این در حالی است که سال‌ها پیش از تشکیل حکومت روم، صنعتگران ایرانی به انجام میناکاری مشغول بوده‌اند.
پس از گذشت سال‌ها و روی کار آمدن حاکمان هنردوست سلجوقی این هنر مجددا در فلات ایران احیا شد و کوره‌های ساخت مینا دوباره به راه افتاد. در این دوره بود که ظروف میناکاری شده ایرانی به کشورهای شرق دور مانند چین صادر شد و در آنجا هم بصورت یک هنر پرطرفدار و عمده درآمد، به گونه‌ای که امروزه کشور چین در زمینه میناکاری روی سفال حرف اول را در جهان می‌زند و بیشترین درصد صادرات این کالا را به خود اختصاص داده است. در دوره سلجوقی هنرمندان ایرانی به مهارت بالایی در این زمینه زمینه دست یافتند و برخی از آنها تبدیل به برند‌های زمان خود شدند، به طوری که پس از گذشت چند قرن اسامی آنها موجود است. برای مثال سینی میناکاری شده و مزین به خطوط کوفی، مشهور به «سینی ارسلان» توسط فردی به نام حسن الکاشانی ساخته شده و نام وی بر روی ظرف حک شده است. این سینی هم‌اکنون در موزه هنرهای زیبای بوستون در آمریکا نگهداری می‌شود.
صنعت میناسازی به مدت چندین دهه بسیار پررونق بود و حتی حمله مغول نتوانست کوره‌ی صنعتگران میناساز را خاموش کند و برعکس، با توجه به آثار هنری دوران ایلخانی و دوران حکومت نوادگان چنگیز در ایران، می‌توان شاهد رشد این هنر و به ویژه هنر مینا روی سفال بود. با توجه به پرطرفدار بودن علم شیمی در میان دانشمندان این دوره، ترکیبات بسیار مرغوب‌تری در این صنعت به کار گرفته شد. در این زمان در کشورهایی مانند چین، بیزانس یا همان امپراطوری روم شرقی، هند و برخی مناطق آسیای میانه هنر میناکاری رواج داشت.
درباره نحوه ساخت ظروف سفالی در مجله آرامان بیشتر بخوانید
با اندکی اغماض می‌توان میناکاری در دوره صفویان را مشابه میناگری امروزی دانست. گستردگی این هنر در ایران و به خصوص اصفهان به گونه‌ای بود که شاردن، جهانگرد معروف فرانسوی، در سفرنامه خود، به تفصیل در خصوص ظروف میناکاری شده توضیح داده است.
متاسفانه در دوره قاجار، وضعیت معیشت مردم ایران به علت درگیری‌های متعدد با همسایگان شمالی و غربی رو به افول گذاشت و هنر پر زرق و برقی مانند میناکاری در میان عامه مردم، کم‌طرفدارتر از گذشته گردید. اما این صنعت همچنان در میان اشراف و پادشاهان بسیار پرطرفدار بود. طبقات بالای جامعه تقریبا در همه‌ی جوانب زندگی، از قلیان و قندان و گوشواره تا آفتابه لگن و جاسیگاری از هنر میناکاری استفاده می‌کردند. اولین نمونه‌های امضادار ایرانی در دوره قاجار پدید آمدند، این نمونه‌ها بیشتر بر پایه طلا و نقره ساخته می‌شدند و بصورت مینای مرصع با سنگ‌های قیمتی آنها را تزیین می‌کردند.
لازم به ذکر است که در دوره قاجار از هنر میناکاری به وفور در تزیین قبور و اماکن متبرکه استفاده می‌شد. تزیینات، بیشتر در ورودی زیارتگاه‌ها و یا ضریح قبور مقدس به کار می‌رفته که در برخی زیارتگاه‌ها هنوز هم می‌توان آثاری از این هنر این دوره را مشاهده کرد.
در مورد میناکاری روی مس در این مقاله از فروشگاه اینترنتی آرامان مطالعه کنید.
میناکاری در دوران معاصر
در اواخر حکومت قاجار به دلیل وقوع جنگ جهانی و قحطی گسترده در ایران و همچنین نبود امنیت و ضعف حکومت مرکزی، هنر میناکاری تقریبا به طور کامل از بین رفت. در اوایل سلطنت رضاشاه، با حمایت دربار فردی آلمانی به نام مارتین موسسه‌ای در اصفهان ایجاد کرد و میناگری با رنگ‌های مرغوب اروپایی از سر گرفته شد.
پس از این اتفاقات، اصفهان مجددا به قطب میناگری ایران تبدیل شد و به تدریج صنعتگرانی از تهران و تبریز نیز در کارگاه‌های خود به میناکاری ظروف پرداختند. امروزه تقریبا در جای جای ایران کارگاه‌های میناکاری ظروف وجود دارد، اگرچه هنوز هم ظروف مینای اصفهان شهرت جهانی دارند اما در سایر شهرها هم کارگاه‌هایی هستند که محصولات بسیار مرغوبی را به اقصا نقاط جهان صادر می‌کنند.
ویژگی یک اثر مینارکاری اصل و مرغوب را در این مقاله از فروشگاه اینترنتی آرامان مطالعه کنید.
میناکاری در کشورهای دیگر
با توجه به محبوبیت بسیار بالای صنایع دستی در سراسر جهان، امروزه همه‌ی کشورهای دنیا در تلاشند تا حداکثر میزان ارزآوری را از این هنر-صنعت ارزشمند داشته باشند. ظروف میناکاری به خودی خود ارزش بالایی حتی در کشورهای مبدا دارند، اما ارزش این ظروف در برخی کشورهای وارد کننده مانند آلمان تا سه برابر قیمت اولیه آن در کشور مبدا بالا می‌رود.
امروزه کشور چین با در اختیار داشتن تقریبا نیمی از بازار جهانی در این صنعت رتبه اول صادرات این محصول را دارا است. کارگاه‌های کوچک بسیار زیادی در کشور چین ظروف را میناکاری می‌کنند و کمترین قیمت تمام شده به کشورهای دیگر به ویژه آلمان و آمریکا صادر می‌کنند. گفتنی است که بخش زیادی از این ظروف تولید شده در داخل چین و توسط مردم بومی این کشور خریداری می‌شود، چراکه همانطور که گفتیم میناکاری روی سفال قدمتی چند صد ساله در چین و شرق دور دارد.
هند، فرانسه و ایتالیا نیز در رتبه های بعدی صادرات این محصول قرار می‌گیرند و متاسفانه نام ایران حتی در میان ده کشور نخست صادر کننده ظروف میناکاری شده هم قرار ندارد و این خود نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری ناکافی دولت و صنعتگران در زمینه این هنر پر سود است.
کشورهای زیادی نیز در زمره واردکنندگان ظروف مینا قرار دارند. بازار آمریکا با توجه به حجم بالایی که دارد اصلی‌ترین مقصد صادرات این کالای گرانبها بوده است. از طرفی نفوذ هرچه بیشتر فرهنگ شرقی در میان جامعه آمریکا در طی سال‌های اخیر باعث افزایش محبوبیت میناکاری در این کشور شده است. کشور های آلمان، عربستان و ایتالیا در رده‌های بعدی واردات این محصول قرار دارند و همانطور که قبل‌تر گفته شد در حال حاضر با توجه به تازه معرفی شدن این هنر در کشور آلمان، صنعتگران و تجار بسیاری در صف انتظار ورود به بازار این کشور هستند.
جدای از بحث مسائل مالی، امروزه و در دنیای پست مدرن، در میان تمام جوامع، هنر ارزش بسیار بیشتری پیدا کرده است و یکی از دلایل رشد محبوبیت صنایع دستی در کشورهای توسعه یافته همین تغییر نگرش مردم در جوامع مختلف است. در واقع امروزه در کشورهای توسعه یافته با برطرف شدن نیاز‌های اولیه، بیشتر مردم در تلاش برای برطرف‌سازی نیاز‌های معنوی و روحی خود هستند و هیچ خوراکی بهتر از هنر برای تغذیه روح وجود ندارد.
پیشنهادات آرامان برای محصولات میناکاری
قندان پازلی مینا روی سفال
اگر از دادن هدیه های تکراری خسته شده‌اید، قندان پازلی مینا روی سفال می‌تواند راه چاره‌ی شما باشد. این محصول را می‌توانید برای دوستان خود و یا حتی به عنوان یک هدیه سازمانی تهیه کنید.فروشگاه صنایع دستی آرمان با بهترین قیمت و بالاترین کیفیت آماده ارسال این محصول زیبا به درب منزل شما است.
گلدان گرد مینا روی سفال
شکلات خوری مینا
ظروف میناکاری شده در تنوع بسیار بالایی تولید می‌شوند و گروه آرامان سعی کرده است تمامی انواع مختلف این ظروف را در اختیار شما عزیزان قرار دهد. شکلات خوری مینا از آن دست محصولاتی است که با تنوع رنگ و طرح بسیار بالا، حق انتخاب زیادی را به خریداران می‌دهد. شکلات خوری مینا را می‌توانید به عنوان هدیه‌ای منحصر به فرد برای کسانی که دوستشان می‌دارید با بالاترین کیفیت ممکن از گروه آرامان تهیه کنید.
شکلات خوری سه پایه کوچک مینا روی سفال
نکات مهم درباره صادرات ظروف مینا از ایران به جهان
شاید اگر بگوییم که در کشور ما واردات محصولات میناکاری یک و نیم برابر بیشتر از صادرات آن است برای شما قابل باور نباشد، اما متاسفانه این موضوع واقعیت دارد. سیل واردات کالاهای چینی در سال‌های اخیر که با قیمت و صدالبته کیفیت پایین‌تر عرضه می‌شوند نفس صنعتگران ایرانی را بیشتر از همیشه به شماره انداخته است. متاسفانه عدم اجرای قانون در این زمینه علاوه بر کاهش صادرات، بازار خرید داخلی محصولات میناکاری را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است.
علی‌رغم تمام مواردی که گفته شد محصولات میناکاری شده ایرانی به علت اصالت و ظرافت خاص خود همچنان در میان بازار‌های جهانی مشتریان ثابتی دارند و امید است که در سال‌های آینده با نظارت دقیق‌تر بر روی این بازار سودآور، بار دیگر مینای ایرانی شهرت جهانی خود را بازیابد.
چنانچه در این صنعت فعالیت می‌کنید و یا مایل به سرمایه گذاری در تولید، خرید و یا صادرات محصولات میناکاری هستید لازم است که حتما به نکات زیر توجه کنید:
- به عنوان یک فروشنده هیچ فرصتی را از دست ندهید، صادرات ظروف میناکاری شده حتما نیاز به ترانزیت سنگین کالا و صرف هزینه‌های بالا ندارد. هر توریست خارجی که کالای شما را تهیه کند به مانند آن است که شما کالای خود را صادر کرده‌اید.
- تبلیغات خود را گسترش دهید؛ امروزه به لطف پیشرفت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌توانید با افراد متفاوت از نقاط مختلف جهان ارتباط بگیرید و محصول خود را بازاریابی کنید. به هیچ عنوان از این موضوع غافل نشوید.
- بسته‌بندی یک رکن اساسی در فروش محصول است، با توجه به متفاوت بودن اندازه‌ی ظرف‌های میناکاری شده پیش از هر کاری تدبیری برای بسته‌بندی آنها بیاندیشید.
- از بیمه غافل نشوید، ورود به هر بازاری ریسک‌های خود را خواهد داشت و بهترین راه برای به حداقل رساندن خطر سرمایه‌گذاری بیمه کردن محصولات خود است.
- با افراد قابل اعتماد مشورت کنید. در همه جای دنیا افرادی وجود دارند که درصدد کلاه‌برداری و سوءاستفاده از افراد تازه‌کار و دارای اطلاعات پایین هستند. برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی حتما از افرادی که سابقه خوبی در این بازار دارند مشورت بخواهید.