
مقاله حاضر به بررسی و معرفی انواع صنایع دستی ایران میپردازد. برای این مهم در ابتدا به تعاریف و بررسی جایگاه ویژه صنایع دستی ایرانی میپردازیم و سپس با نگاهی بسیار دقیق انواع مختلف آثار هنری ایران را مورد بررسی قرار میدهیم. اگر به صنایع دستی ایرانی علاقه دارید و میخواهید اطلاعات دقیقی در این باره به دست آورید، تا پایان این مقاله ما را همراهی بفرمایید.
صنایع دستی هر سرزمینی نشانهای از هویت تاریخی و فرهنگی آن سرزمین است. این موضوع مهم در مورد آثار هنری و دستی ایرانزمین نیز صدق میکند. وسعت بسیار ایران و تنوع قومی آن باعث شده که هر منطقهای آثار هنری ویژهای برای خود داشته باشد. در دل هر اثر هنری، معانی و مفاهیم مختلفی وجود دارند که همین موضوع باعث شده هنرهای دستی ایرانی در داخل و خارج کشور از محبوبیت ویژهای برخوردار باشند. در ادامه جزئیات بیشتری در مورد هنرهای دستی ایرانزمین را در اختیارتان قرار میدهیم.
صنایع دستی چیست و چه جایگاهی در فرهنگ ایرانی دارد؟
همانطور که از نام آن نیز مشخص است، لوازم تزئینی یا کاربردی که انسان بتواند با دست آنها را تهیه کند، در دسته هنرهای دستی قرار میگیرند. البته هنرمندان به تهیه آثاری میپردازند که از نظر تاریخی، فرهنگی، مذهبی و قومی برای منطقه خودشان از اعتبار و ارزش بیشتری برخوردار باشد. با این کار هنرمند میخواهد هویت ویژه خود را در قالب هنر و مصنوعات آن به دیگران معرفی کند.
صنایع دستی در فرهنگ ایرانی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. هنرمندان در طول تاریخ همواره سعی میکردند خوشیها و ناخوشیهای خود را در قالب آثار هنری ویژه بیان کنند. این موضوع در کنار هنردوستی ایرانیان دست به دست هم داده و باعث شده که آثار هنری ایرانی در بازارهای داخلی و خارجی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار شوند.
شاید درگذشتههای دور هنرمندان بیشتر برای دل خود به خلق اثر دست میزدند، اما امروزه علاوه بر این موضوع میتوانند با فروش آثار هنری خود کسب درآمد کنند. خوشبختانه با توجه به حمایتهایی که صورت گرفته، ارزش کار هنرمند و زحمتی که برای خلق اثر میکشد، دیگر به هدر نمیرود و حتی انگیزه لازم برای ایجاد نوآوریهای شگفتانگیز نیز در هنرمندان به وجود آمده است.
هنرهای دستی یا صنایع دستی چیست را در این مقاله از فروشگاه اینترنتی آرامان بخوانید.
معرفی انواع صنایع دستی ایران
صنایع دستی ایرانی دارای طبقهبندیهای گستردهای هستند. هر کدام از آثار هنری بر اساس روش ساخت، ابزارهای مورد نیاز، کاربردی یا تزئینی بودن تقسیمبندی میشوند. به طور کلی هنرهای دستی ایرانی شامل موارد زیر هستند:
- طراحیهای سنتی و نگارگریها
- صنایع مربوط به سفالگری و سرامیکسازی
- انواع بافتههای داری
- انواع نساجیهای سنتی
- شیشهگری و انواع آن
- هنرهای مرتبط با انواع فلزها
- هنرهای مرتبط با انواع چوبها
- رنگرزی و انواع چاپهای سنتی
- صحافی و انواع جلدسازی سنتی
- آثار روغنی، لاکی و انواع آن
- انواع رودوزیها، سوزندوزیها و بافتنیها
- آثار هنری سنگتراشی شده و انواع حکاکیهای روی سنگ
- حصیربافی مناطق مختلف و انواع آن
- هنرهای خلق شده با چرم و پوست
معرفی هنرهای دستی معروف ایرانزمین
لازم به ذکر است که در بین آثار خلق شده دستی توسط هنرمندان، برخی از آنها بسیار شناختهشدهتر و معروفتر هستند. یعنی استفاده کاربردی و تزئینی از آنها بیشتر است. البته منظور این نیست که سایر هنرهای دستی کاربردی نیستند و فایدهای ندارند. هر هنری در جایگاه خودش ارزشمند محسوب میشود و حرفهای زیادی برای گفتن دارد. در ادامه به معروفترین این هنرها میپردازیم.
نگاهی به فرش دستبافت با طرحهای منحصر به فرد
در بررسی انواع صنایع دستی ایران به فرش ایرانی میرسیم. فرش ایرانی در دنیا زبانزد خاص و عام است. کافی است از هر کسی در مورد هنرهای دستی ایرانی سؤال کنید، اولین چیزی که به زبان میآورند در مورد فرش ایرانی است. ایرانیها از دیرباز در خانهها خود فرش پهن میکردند و این مهم نشان میدهد که فرش با سبک زندگی ایرانی گره خورده است. به همین دلیل به عنوان مهمترین و محبوبترین صنایع دستی ایرانی محسوب میشود.
فرشهای دستبافت به صورت گلیم، زیلو، قالی و قالیچه به عنوان جذابترین و کهنترین صنایع دستی ایرانی محسوب میشوند. طبیعت و آبادانی در نظرگاه ایرانیها از جایگاه ویژهای برخوردار است. از این رو هنرمندان قالیباف طبیعت آرمانی خود را روی فرشها پیاده میکنند و با رنگهای جذاب و دلنشین به آن جان میبخشند.
بیشتر شهرهای ایران از جمله قم، تبریز، کاشان، کرمان، سیستان و بلوچستان و اصفهان بهترین و بیشترین فرشها را با طرحهای سنتی میبافند و به فروش میرسانند. البته فرشهای ماشینی نیز وجود دارند که هرگز نمیتواند با فرشهای سنتی از نظر کیفیت و زیبایی رقابت کند.
سفالگری، هنری برخاسته از خاک
سفالگری در ایران از قدمتی 8000 هزار ساله برخوردار است. زندگی گذشته مردم این دیار به این هنر وابسته بوده و با کمک آن وسایل بسیار کاربردی میساختند و آنها را مورد استفاده قرار میدادند. پژوهشگران و باستانشناسان ثابت کردهاند که قدیمیترین کارگاه سفالگری در جهان متعلق به شوش است. از این منطقه آثار قابل توجهی که با سفال تهیه شدهاند، کشف شده است.
همچنین در شهرهای کاشان و ری نیز ظروف سفالی بسیار زیبایی را کشف کردهاند. این مهم نشان میدهد که سفالگری به عنوان نماد تاریخی این سرزمین شناخته میشود. سفالگری در بین انواع صنایع دستی ایران قیمت کمتری دارد و همه اقشار میتوانند آن را تهیه کنند.

قلمزنی، هنری ماندگار و با دوام
قلمزنی نیز از جمله هنرهای قدیمی و اصیل ایرانی به حساب میآید. شهرهای بزرگی چون شیراز و اصفهان از دیرباز در این حوزه هنری به خلق اثر میپرداختند و امروزه نیز سکان این هنر را به دست گرفتهاند. هنر قلمزنی روی اشیای فلزی صورت میگیرد. فلزات در گذر زمان به خوبی حفظ میشوند، همین موضوع باعث شده که آثار قلمزنی بسیاری در شهرهای ایران کشف شوند.
قلمزنی هنر چشم و دست است. هنرمند ساعتها، روزها و ماههای زیادی وقت میگذارد تا یک اثر هنری را خلق کند. مردم نیز علاقه زیادی به صنایع دستی دکوری – کاربردی دارند و همین موضوع باعث شده قلمزنی در داخل و خارج از بازار پُررونقی برخوردار باشد.

هنر رودوزیهای سنتی و تزیین پارچهها با نخ
یکی از دلایل مهمی که باعث شده هنر رودوزی شکل بگیرد، علاقه انسان به تزیین کردن بوده است. ایرانیها از دیرباز لباس، رومیزیها و انواع رواندازها را به هنرمندانهترین شکل ممکن تزیین میکردند. این هنر در شهرهای مختلف ایران به صورت متفاوتی صورت میگیرد.
رودوزیهای معروف ایرانی که بسیار پرطرفدار هستند شامل: «سوزندوزی، ملیلهدوزی، پتهدوزی، قلابدوزی، خامهدوزی، چشمهدوزی، ستارهدوزی، گلابتوندوزی، سیاهدوزی و مخملدوزی» میشوند. هر کدام از این هنرها خودشان زیرشاخههایی دارند و با نقوش مختلفی دوخته میشوند و هر کدام از این نقوش معانی و مفاهیم مخصوص به خود را دارند.
سوزندوزی یکی از جذابترین و سنتیترین صنایع دستی استان بوشهر است که در زمره پرطرفدارترین سوغاتیهای این استان برای گردشگران داخلی و خارجی بهشمار میرود. سوزندوزی نوعی نقشبافی بر روی پارچه است که با استفاده از دست انجام میشود.
میناکاری، هنری لوکس و گرانبها
در معرفی انواع صنایع دستی ایران باید جایگاه ویژهای را برای میناکاری قرار دهیم. بیشترین کاربرد این هنر تزیینی است. البته در گذشتههای دور از این ظروف استفادههای کاربردی نیز به عمل میآمد. باید بدانید که آثار میناکاری جزء گرانترین و لوکسترین هنرهای دستی ایرانی به شمار میروند.
پژوهشگران دریافتند که قدمت میناکاری به 5000 هزار سال پیش میرسد. هنرمندان با طی کردن مراحلی دشوار و با استفاده از رنگهایی دلنشین روی فلزها و کاشیهای مختلف، زیباترین آثار میناکاری را خلق میکنند. این هنر با انواع طرحهای میناکاری و زیرمجموعههایی چون: «مرصع، مشبک، مینای نقاشی و مینای صبی» دارد که از بین آنها مینای مرصع جزء دشوارترین و در عین حال جذابترین آثار میناکاری به شمار میرود.

صنایع دستی شیشهای، هنری زیبا و شکننده
یکی از زیباترین هنرهای دستی ایرانی با استفاده از شیشه ایجاد میشود. ایرانیهای از گذشتههای دور در این صنعت فعالیت میکردند. آبگینههای زیادی در نقاط مختلف ایران کشف شده که نشان دهنده قدمت این هنر در ایرانزمین است.
آبگینه زیرمجموعههای مهمی چون: «شیشهگری قالبی، شیشهگری فوتی، شیشهگری سه پوسته، شیشهگری دو پوسته، تراش روی شیشه، آبگز کاری و مات کاری» را دارد که هر کدام از زیباترین آثار ساخته شده با شیشه را در اختیار علاقهمندان قرار میدهند.
صنایع دستی ساخته شده با شیشه به دلیل قیمت مناسب و کاربردی بودن نزد ایرانیان محبوب هستند. البته زمانی که هنرمندان، میناکاری و هنر کار روی شیشه را با هم ترکیب میکنند، ضمن خلق شگفتی، یک اثر تزیینی را میآفرینند که میتواند زیبایی هر خانهای را دو چندان کند.

صنایع دستی چوبی، هنر دست صنعتگران چوب
چوب، جزء جدانشدنی از زندگی بشر است. به همین دلیل صنایع دستی مربوط به آن محبوبیت زیادی را بین مردم دارد. هنرهای دستی چوبی انواع مختلفی دارند که شامل: «خراطی، ساخت معرق، منبتکاری، خاتمکاری و مشبک» میشوند. هر کدام از این هنرها توسط ماهرترین صنعتگران چوب با صرف وقت و انرژی زیاد ساخته میشوند تا بهترین و باکیفیتترین اثر هنری کاربردی به دست هنردوستان برسد. از بین آثار هنری چوبی، منبتکاری از همه بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. خاتم کاری روی چوب نیز در قرن اخیر در ایران رواج بیشتری پیدا کرده است.

سنگتراشی، هنری تراش سنگهای سخت
در بررسی انواع صنایع دستی ایران به سنگتراشی میرسیم. سنگتراشی به عنوان نخستین آثار هنر دستی مردم ایرانزمین محسوب میشود. باستانشناسان موفق به کشف سنگتراشیهای مختلف در ایران و سایر نقاط دنیا شدهاند. این مهم نشان میدهد که هنر سنگتراشی علاوه بر ایران در نقاط مختلف جهان نیز وجود داشته است.
در گذشتههای دور با کمک سنگتراشی، وسایل و ابزارهای کاربردی را تهیه میکردند. اما این هنر به مرور زمان تغییر کرد و امروزه در عین کاربردی بودن به عنوان یک اثر هنری تزیینی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. سنگتراشی زیرشاخههایی چون: «آثار معرق سنگ، هنر فیروزه کوبی، حکاکی سنگ، مشبک سنگ و مرصعکاری سنگ» را دارد. هر کدام از این آثار در بین مردم از محبوبیتهای ویژهای برخوردار هستند

صنایع دستی چرم، هنری به قدمت تاریخ ایران
در بررسی انواع صنایع دستی ایران نباید از آثار دستی چرمی غافل شویم. صنایع دستی چرمی از قدمت قابل توجهی در ایران برخوردار هستند. طبق تحقیقات پژوهشگران تاریخ هنر، قدمت چرمدوزی و صنایع وابسته به آن نزدیک به 1500 سال پیش از میلاد میرسد. ایرانیان در گذشتههای بسیار دور از چرم به عنوان لباس استفاده میکردند. در گذر تاریخ، این صنعت همواره خاصیت کاربردی بودن خود را به خوبی حفظ کرده است.
صنایع دستی چرمی در ایران بخش مهمی از بازارهای داخلی را در دست دارد. آثار هنری چرمی به دلیل اینکه از پوست حیوانات تولید میشود از جایگاه بسیار ویژهای برخوردار هستند. به دلیل تنوع بالایی که آثار هنری چرمی دارند این هنر در بین ایرانیان بسیار محبوب و مهم است.
از جمله آثاری که با استفاده از چرم تولید میشوند میتوان به «پوشاک، کیف، کفش و وسایل تزئینی» اشاره کرد. این هنر زیرمجموعههایی چون: «جلدسازی چرمی سنتی، سراجی سنتی، دوخت روی چرم، معرق چرم، نقاشی روی چرم، زین سازی و حکاکی روی چرم» دارد و هر کدام از آنها تخصص ویژهای دارند و هنرمندان زیادی در این مجموعهها فعالیت میکنند.
هنر فلزکاری
پس از سفالگری، یکی از قدیمیترین هنرهای دستی ایرانی فلزکاری است که قدمت آن به 7000 سال پیش برمیگردد. بسیاری از انواع صنایع دستی فلزکاری ایرانی که از دوران هخامنشی و ساسانی بهجا مانده، در گنجینههای هنری نگهداری میشوند. هنر فلزکاری بهمعنای شکلدادن و تزئین کردن فلزات با استفاده از ابزارهای مخصوص برای ساخت ظروف و وسایل دکوراتیو و کاربردی است. برای تهیه آثار هنری فلزکاری دو مرحله اصلی ساخت و تزئین انجام میشود.
ساخت وسایل فلزی با استفاده از روشهای ریختگی، کوبشی و سازوبست صورت میگیرد. مهمترین زیرساختهای محصولات فلزکاری شامل طلا، نقره، مس، مفرغ و برنج هستند که در میناکاری، فیروزهکوبی، طلاکوبی، دواتگری، چاقوسازی، ورقهکاری، خمکاری، ضریحسازی، قفلسازی و زیورآلاتسازی مورد استفاده قرار میگیرند. تزئین محصولات فلزکاری ساخته شده نیز با استفاده از مشبککاری، حکاکی، قلمزنی و کوفتگری انجام میشود.
محصولات حاصل از هنر فلزکاری بر اساس کاربرد به انواع زیر تقسیمبندی میشوند:
- ظروف و سایل فلزی خاص نظیر ادوات فلزی و یراق آلات اسب
- ظروف و وسایل دکوراتیو نظیر زیورآلات و تابلوهای قلمزنی
- ظروف و وسایل کاربردی و دکوراتیو ملیله کاری و مشبک کاری و نظایر آن
انواع صنایع دستی ایرانی: هنر نگارگری
نگارگری یا مینیاتور، زیرمجموعه طراحی سنتی بهشمار میرود و نسبت به نقاشی سنتی، از تنوع رنگ، موضوع و ترکیببندی برخوردار است. درحقیقت، نگارگری نوعی نقاشی است که به خلق آثار هنری گستردهتری نظیر کتاب، وسایل کاربردی و آرایشی، نقاشی دیواری و مرقع میانجامد.
از جمله ویژگیهای هنر نگارگری میتوان به سمبلگرایی و استفاده از طرحهای تمثیلی ایرانی، انتخاب موضوع از داستانهای غنایی فرهنگ ایرانی، پیوند با حکمت و عرفان ایرانی، تصویرسازی پیکره انسانها و حیوانات و اثرگذاری انسان بر محیط پیرامون خود اشاره نمود.
برای ساخت انواع صنایع دستی نگارگری، لازم است که نکات زیر مورد توجه قرار گیرند:
- بهجای استفاده از سایه روشن، از خطوط قلمگیری استفاده شود.
- از رنگهای درخشان استفاده شود.
- بهجای نمایش عمق و پرسپکتیو، سطح پدیدهها نمایش داده شود.
- از فضای روشن و نورانی و بدون زاویه مشخص استفاده شود.
- پدیدهها در بهترین موقعیتشان نمایش داده شوند.
خوب است بدانید که از نگارگری در ساخت صنایع دستی مختلفی نظیر جاقاشقی، جادستمال کاغذی، جاقلمی، جعبه جواهرات، تابلوهای زینتی، دیوارکوب و آبنما استفاده میشود.
هنر اصیل ترمهبافی
ترمهبافی یکی از هنرهای دستی فاخر ایرانی است که محصولات آن به سایر کشورهای دنیا صادر میشوند. این هنر نیز در ایران قدمتی طولانی دارد و در دوره صفویه به اوج شکوفایی خود رسیده است. در گذشته برای تولید بسیاری از لباسهای باشکوه و فاخر مردان و زنان از پارچه ترمه استفاده میشده است.
علاوهبرآن، ترمهبافی در تولید رومیزی، روتختی، سجاده و نظایر آن نیز کاربرد داشته است. درحال حاضر، ترمه بافی در استان یزد شهرت زیادی دارد و جزو مهمترین صنایع دستی یزد بشمار میرود و محصولات آن دارای کیفیت بالایی هستند. امروزه انواع صنایع دستی ترمه بهعنوان هدایای نفیس در مراسمهای مختلف مانند عروسی و اعیاد مورد استفاده قرار میگیرند.
پارچههای ترمه بسیار نرم و لطیف هستند و از پشم و ابریشم ساخته میشوند؛ برای رنگآمیزی آنها نیز از رنگهای طبیعی نظیر رنگ حنا، رنگ پوست انار، رنگ پوست بلوط و سایر ترکیبات گیاهی رنگزا استفاده میشود. پارچههای ترمه کشمیری و ترمه ایرانی بهترین نوع پارچههای ترمه هستند که شامل شال راهراه، شال اتابکی، شال بندی، شال چهارقدی، شال کشمیری، شال کرمان، شال امیری، شال زمردی و شال یزدی هستند.
از جمله محصولات ترمهبافی میتوان به طرحهای مختلف پارچه ترمه ابریشم، روبالشتی ترمه، پشتی ترمه، کاور کوسن ترمه، ست پنج تکه ترمه ابریشم و ست پنج تکه ترمه پلیاستر اشاره کرد.
پیشنهادات آرامان برای محصولات صنایع دستی
بشقاب ۲۵ سانت ریز قلم قلمزنی
آثار هنری قلمزنی یکی از زیباترین و سختترین آثاری است که هنرمندان دست به خلق آن میزنند. بشقاب ۲۵ سانت ریز قلم قلمزنی با طرح برگ، گل و مرغ از برند آرامان میتواند به عنوان بشقاب تزئینی، دیوار خانه شما را زیباتر کند. هنرمند با قلمزنی حرفهای توانسته به زیبایی، طبیعت را در این بشقاب پیاده کند و به آن جان ببخشد.

بشقاب 25 سانت ریز قلم قلم زنی
انواع صنایع دستی ایران: لیوان شربت خوری آبگینه
ایرانیها از دیرباز علاقه داشتند که نوشیدنیهای شیرین خود را در لیوانهای زیبا بنوشند تا طعم شیرینی آن را دو برابر کنند. به همین دلیل برایشان مهم است که در چه ظروفی نوشیدنیهای گوارا را بنوشند. برند آرامان برای اینکه بتوانید از نوشیدن شربتهای خوشمزه در کنار خانواده لذت ببرید، لیوان شربت خوری آبگینه را به فروش میرساند. این لیوان هم جنبه کاربردی و هم جنبه تزیینی دارد.

لیوان شربت خوری آبگینه
پارچه قلمکار ممتاز (80 در 80 cm)
پارچههای قلمکار از بهترین و کاربردیترین پارچههایی هستند که هر کسی باید یک نمونه از آن را داخل خانه داشته باشد. پارچه قلمکار ممتاز (80 در 80 cm) از برند آرامان یکی از بهترین محصولات قلمکاری شده توسط هنرمندان است که میتوان آن را به عنوان رومیزی و سفره مورد استفاده قرار داد. باید بدانید که بخش مهمی از کاربردهای پارچههای قلمکار به استفاده آن در صنعت مد و پوشاک مربوط میشود.

پارچه قلمکار ممتاز (80 در 80 cm)
نگارگری تخم شترمرغ
یکی از وسایل دکوراتیو جذاب که با استفاده از هنر نگارگری ساخته شده است؛ نگارگری تخم شترمرغ است. این صنایع دستی زیبا که در فروشگاه آرامان عرضه شده است، حاصل طراحی نقوش فاخر اسلیمی، شمسه، ترمه و مینا بر روی پوکه تخم شترمرغ است. این وسیله تزئینی که از استحکام بالایی برخوردار است، بر روی یک پایه فلزی رنگآمیزی شده قرار گرفته است و میتوان آن را در بوفه یا باکس منزل یا محل کار قرار داد.

نگارگری تخم شترمرغ
ترمه ابریشم طرح پدیده
رومیزی ترمه ابریشم طرح پدیده که در فروشگاه آرامان عرضه شده است، از محصولات ترمه بافی استان یزد است که اطراف آن مغزیدوزی شده است و تراکم بالایی دارد. این پارچه باکیفیت را که در ابعاد 100 سانتی متر در 100 سانتی متر تولید شده است؛ میتوانید بهعنوان رومیزی برای میزجلومبلی یا میز نهارخوری مورد استفاده قرار دهید و بهوسیله آن، فضای باشکوهی در خانه ایجاد کنید. همچنین میتوانید این رومیزی نفیس را بهعنوان هدیه در مناسبتهای خاص به افرادی که دوستشان دارید اهدا کنید.

ترمه ابریشم طرح پدیده
نکات مهم درباره صنایع دستی
در این مقاله سعی کردیم انواع صنایع دستی ایران و مهمترین آنها را با هم مرور کنیم و متوجه شدیم که آثار هنری این سرزمین با فرهنگ و هویت ایرانی گره خورده است و در هر تکیهای از آن حرفهای زیادی برای گفتن وجود دارند. در بین معرفی صنایع دستی، آثار هنری فاخری که برند آرامان آنها را به فروش میرساند نیز معرفی شدند. میتوانید با مراجعه به فروشگاه اینترنتی این برند، خیلی سریع و راحت محصولات معرفی شده را خریداری کنید و زیبایی را به خانه خود هدیه دهید. در ادامه مهمترین نکاتی که در این مقاله ارائه شد را با هم مرور میکنیم:
- قدمت آثار هنری در دنیا بسیار زیاد است و آن را به «عصر پارینهسنگی» نسبت میدهند.
- 450 گونه مختلف از صنایع دستی ایران به ثبت یونسکو رسیدهاند.
- هنرمندان با بهرهوری از مواد اولیه بومی بهترین آثار هنری را خلق میکنند.
- شهرهای اصفهان، شیراز، یزد، کرمان، کردستان، بوشهر، تبریز، شیراز، سمنان و همدان بیشتر آثار هنری دستی را تولید میکنند.
- اصلیترین و مهمترین صادر کننده میناکاری در دنیا، ایران است.