وقتی صحبت از صنایع دستی هرمزگان می‌شود، اولین چیزی که به ذهن ما خطور می‌کند انواع سبدها و زیراندازهای حصیری بافته شده با برگ درختان نخل است. ولی این تصور درباره صنایع دستی این استان پهناور و گرم در جنوب کشور، یک اشتباه رایج است زیرا بخش مهم و زیادی از انواع صنایع دستی کشور به دلیل آداب و رسوم خاص منطقه، بافت سنتی و فرهنگ غنی و ریشه‌دار هرمزگان ، در این استان جای گرفته است. صنایع دستی و سوغات استان هرمزگان از متنوع‌ترین محصولاتی است که در صورت سفر به این ناحیه میتوانید خریداری کنید؛ به همین دلیل در ادامه این مقاله شما را با برخی از صنایع دستی استان هرمزگان آشنا خواهیم کرد.
صنایع دستی هرمزگان هم درست مانند دیگر نقاط ایران با توجه به نیازهای مردم منطقه و با استفاده از مواد اولیه بومی ساخته می‌شود و در طراحی و ساخت آنها نگاه ویژهای به فرهنگ و سنتهای مردم جنوب شده است. هم چنین با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی استان هرمزگان، استفاده از صنایع دستی در این منطقه ارزش زیادی دارد و حکایت از توجه مردم خونگرم این استان به هنرهای اصیل و بومی و صنایع سنتی منطقه دارد.
در ادامه فهرستی از رایجترین صنایع دستی استان هرمزگان را برای شما آوردهایم:
معرفی انواع صنایع دستی استان هرمزگان
گلابتون دوزی
به طور کلی به دوخت طرح‌ها و نقوش زیبا با نوارهای طلایی بر روی پارچه، گلابتون‌دوزی می‌گویند. در نقاط مختلف ایران میتوانید گلابتون دوزی یا همان زردوزی که به آن «گلدوزی»، «کم‌دوزی» و «کمان‌دوزی» هم گفته می‌شود، ببینید ولی در جنوب ایران و در استان هرمزگان خصوصاً در شهرهای بندر عباس، میناب و بندر لنگه، این صنعت بسیار پر رونق است. خاستگاه اصلی این هنر، هند و بنگال است. هر چند که لباس‌های گلابتون دوزی غالباً برای مصرف محلی آماده و تولید میشوند، ولی امروزه به دلیل زیبایی طرح‌ها و نقوشی که دارند، مورد توجه سایر زنان نیز قرار گرفته‌اند. گلابتون‌دوزی معمولاً با استفاده از مداد، کپیه، قلاب و هاون چوبی انجام می‌شود و در محصولاتی مانند دمپایی، دور یقه، شلوار زنانه، کوسن، لبه پرده، پشتی، دیوار کوب و جلد قرآن و سجاده به کار می‌رود.
قالی بافی
قالی بافی یک هنر اصیل ایرانی است که تقریباً در همه شهرها میتوان آن را یافت، در استان هرمزگان هم قالی بافی بیشتر در بندرعباس، روستای درتوجان و بخش حاجی‌آباد انجام می‌شود.
معمولاً پشم مورد نیاز برای بافت انواع قالی هرمزگان، از سیرجان تهیه می‌شود و تولیدکنندگان فرش غالباً کار ریسیدن و رنگرزی نخها را برعهده میگیرند.
حصیر بافی
از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران حصیر بافی است. حصیر بافی هنری است که تقریباً در تمام ایران انجام می‌شود و از شمال تا جنوب ایران میتوان انواع این صنایع دستی را مشاهده کرد. در استان هرمزگان هم حصیر بافی مانند دیگر دست سازههای زنان و مردان این استان کاربردی و مصرفی است. ماده اولیۀ مورد نیاز این صنعت، برگ درخت خرما است که خوشبختانه در این منطقه، به وفور یافت می‌شود؛ تولید انواع محصولات حصیری در هرمزگان بسیار رواج دارد و علاوه بر زیر انداز ، از برگ درختان خرما اقلامی مانند بادبزن، سبد حصیری در دار، دمکن، ظرف نگهدارنده نان، ظرف میوه، درپوش کوزه و … بافته می‌شود. از مهمترین مناطق حصیربافی، روستاهای میناب، بندر لنگه و بشاگرد است. در این مناطق غالباً زنان و دختران به کار حصیربافی مشغول هستند.
معمولاً برای حصیر بافی شاخه‌های جوان و زائد درخت خرما را هرس می‌کنند و اجازه می‌دهند تا در معرض نور خورشید خشک و زرد شوند، سپس، آن را در آب میاندازند تا نرم شوند و در نهایت از آن برای حصیر بافی استفاده می‌کنند.
خوس دوزی
یکی از انواع سوزن دوزی‌های رایج در استان هرمزگان خوس دوزی است که بیشتر توسط زنان و دختران هرمزی انجام می شود. در خوس دوزی بر روی پارچه‌های توری ریزبافت، نوارهای نقره‌ای باریک و یا ستاره‌هایی فلزی کوچک دوخته می‌شود و این پارچهها به منظور تزئین دستار (چادر زنانه) و مقنعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. پارچهای که معمولاً در این صنایع دستی هرمزگان به کار می‌رود، به رنگ‌های سفید، سبز، سیاه و زرشکی است و هر دو سمت پارچه بافت یکسانی دارد.
این هنر به حدی در استان هرمزگان قابل توجه است که به عنوان هدیه در مراسم ازدواج به عروس و داماد داده می‌شود.
شک دوزی
به نوارهای پارچهای که با استفاده از نخ‌های طلایی و نقره‌ای فلزی بافته شده باشد، شک دوزی می‌گویند و از آن بیشتر برای لبه و دور یقۀ پیراهن زنانه و آستین آن استفاده می‌کنند. برای شک دوزی از یک هاون چوبی، قرقره و نوار فلزی نقره‌ای و طلایی استفاده می‌شود.
کم دوزی
کم دوزی هم یکی دیگر از صنایع دستی ویژه هرمزگان است که از آن در پارچه‌های گل‌دار، شلوار زنانه، روکش لباس و پشتی استفاده می‌شود. هنرمندان در کم دوزی به جای نخ معمولی از نخ ابریشم و زری که غالباً نقره است استفاده می‌کنند.
سوزن دوزی
سوزن دوزی را میتوان در گروه هنرهای رودوزی قرار داد. این هنر بیشتر در منطقه بشاگرد رواج دارد و به آن نخ دوزی یا گل دوزی هم گفته می‌شود و توسط زنان و دختران روستایی انجام می‌گیرد. سوزن دوزی در این بخش از کشور به دلیل مجاورت با استان سیستان و بلوچستان، به روش زنان بلوچ انجام می‌شود.
نخ‌های مورد استفاده در سوزن دوزی از جنس ابریشم و پنبه است. البته امروزه نخ‌های پنبه‌ای قیمت ارزانتری دارند و راحتتر در بازار پیدا میشوند ولی در گذشته، استفاده از نخ‌های ابریشم رایجتر بود.
کلاه دوزی
هنر کلاه دوزی بیشتر در بین عرب‌زبان استان هرمزگان رواج دارد. برای کلاه دوزی در ابتدا با استفاده از یک قالب ویژه، پارچه را به نشاسته آغشته می‌کنند، سپس با یک ابزار خار مانند دور تا دور پارچه را سوراخ می‌کنند و با نخ سفید ابریشمی به فاصلههای معین، طرح گل مانندی را با ظرافت می‌دوزند. معمولاً هر یک از این طرح و نقشها نامی دارند و کلاه «مرغ شاه» بهترین نوع آن است.
چادر شب بافی
از دیگر صنایع دستی هرمزگان میتوان به چادر شب بافی یا «کار بافی» اشاره کرد. این هنر بیشتر در روستاهای تابعه شهر میناب و روستاهای احمدیه و فارقان رواج دارد.
چادر شب‌های تولید شده در روستاهای این استان دارای 50 سانتی‌متر عرض و 8 متر هستند که پس از اتمام هر طاقه آن را به چهار قسمت مساوی تقسیم می‌کنند و پس از به هم دوختن این قطعات در کنار یکدیگر، چادر شبی در ابعاد دو متر در دو متر به دست میآید که معمولاً به صورت یک لا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از چادر شب در مناطق کوهستانی منطقه به عنوان بالاپوش و در مناطقی که آب و هوای گرمتری دارد، به عنوان روانداز و یا رختخواب‌پیچ استفاده می‌شود.
بادله دوزی
بادله دوزی که به آن «تلی بافی» هم می‌گویند یکی دیگر از صنایع دستی استان هرمزگان است که در دسته رودوزی‌های سنتی ایران قرار می‌گیرد. برای بادله دوزی، با نخ گلابتون، نواری با عرض 15 سانتی متر و با نقش‌های به‌هم پیوسته دوخته می‌شود.
این نوارها معمولاً برای تزئین دمپای شلوارهای زنانه به‌کار می‌رود. غالباً در مناطق جنوبی نوعروس‌ها از شلوارهای بادله دوزی‌شده استفاده می‌کنند ولی این محصول به عنوان لباس جشن و سرور دیگر زنان هم کاربرد دارد. شلوارهای بادله دوزی شده، دکمه‌هایی با نخ ابریشمی دارند که به وسیله آنها شیاری در کنار ساق پا باز و بسته می‌شود.
خرسک بافی
خرسک نوعی فرش است با پرزهای بلند و درشت که با رنگ‌های محدود بافته می‌شود. معمولاً برای خرسک بافی، از رنگ طبیعی پشم استفاده می‌شود. از محصولات خرسک بافی در گذشته به عنوان روانداز استفاده می‌شد ولی امروزه این نوع بافت به منظور تولید پادری و کناره، در اندازه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. نقوش خرسک غالباً هندسی هستند و بافت آن در روستای درتوجان رایج است.
چنته بافی
چنته بافی نیز یکی دیگر از صنایع دستی هرمزگان است که غالباً زنان هرمزی آن را انجام می‌دهند. نقش‌های مورد استفاده در چنته بافی معمولاً به صورت هندسی و ذهنی است و دورتادور چنته با منگوله‌های رنگی و صدف‌های دریایی تزئین می‌شود. در بیشتر مواقع، از چنته برای تزئین کپرها استفاده می‌شود.
برقع
برقع یکی از سمبولهای زنان جنوبی و از وسایل زینتی و پوششی زنان در استان هرمزگان، جزایر خلیج فارس و کرانه‌های دریای عمان است. در استان هرمزگان و نوار ساحلی بلوچستان به این محصول، «برکه» گفته می‌شود ولی در بندر لنگه به آن «بتوله» و در لارستان به «تبیله» می‌گویند.
بیشترین استفاده از برقع در زمان حضور پرتغالی‌ها در جنوب ایران بوده است زیرا در آن زمان سربازهای پرتغالی در سطح روستاها پراکنده بودند و زنان برای پوشش بیشتر از برقع استفاده میکردند. با این حال از آن جایی که در جنوب ایران، خصوصاً در فصل تابستان، هوا گرم و آفتاب سوزان است، زنان با استفاده از برقع از سوختگی شدید پوست صورت خود هم بهره میبردند؛ هم چنین برخی بر این باور هستند که از آن جایی که پارچه مورد استفاده در ساخت برقع‌ها به ماده نیل آغشته می‌شود، میتواند از گزیدگی در ناحیه صورت جلوگیری کند. اغلب زنان روستایی پس از ازدواج از برقع استفاده می‌کنند.
سواس بافی
سواس به نوعی پاپوش گفته می‌شود که از یک کفی و دو بند روی پا که از میان دو انگشت عبور می‌کند و یک بند در پشت پا ساخته می‌شود و انواع زنانه و مردانه آن با هم تفاوتهایی دارند. معمولاً سواس را از الیاف خرما یا همان «سیس» بافته می‌شود.
گرگور بافی
یکی از روش‌های صید ماهی در دریای خلیج فارس، با استفاده از نوعی تور به نام «گرگور» انجام می‌شود. این روش صید ماهی‌ها، نسبت به دیگر شیوههای موجود، آسیب کمتری به محیط زیست وارد می‌کند.
گرگور، در واقع تورهای بافته شده با سیم فلزی است که هنوز هم بافت آن در برخی مناطق استان هرمزگان رواج دارد ولی از قبل کمتر شده است، هر چند که هنوز هم برخی صیادان به بافندگان، بافت گرگور را سفارش می‌دهند. معمولاً مردها به کار گرگور بافی مشغول هستند و برای یک گرگور، چهار مرد با هم مشارکت می‌کنند.
عودسازی (بربط سازی)
عود، همان ساز بربط ایرانی است و از آلات موسیقی بسیار قدیمی به حساب میآید. این ساز از جمله سازهای زهی مضرابی است و جعبه طنین چوبی نسبتا بزرگی دارد. عود صدایی بم و طنین‌دار دارد و در اندازه‌های مختلفی ساخته می‌شود که سایز رایج آن، همان عودهای ساخت ایران است.
معروفترین صنایع دستی هرمزگان
به طور کلی استان هرمزگان مردمانی هنرمند دارد که با دقت و ظرافت مثال زدنی مایحتاج اولیه خود را با مواد اولیهای کاملاً بومی و در دسترس تولید می‌کنند. اگر بخواهیم معروفترین صنایع دستی استان هرمزگان را نام ببریم، کار سختی خواهیم داشت ولی حصیر بافی و گلابتون دوزی و انواع رو دوزیها مانند سوزن دوزی، شک دوزی و … از جمله پر مصرفترین و رایجترین صنایع دستی هرمزگان به شمار میروند.
صنایع دستی هرمزگان را از کجا بخریم؟
اگر این توفیق را داشته باشید که سفری به یاد ماندنی به استان هرمزگان بروید، میتوانید با خیال راحت انواع صنایع دستی این استان را از مغازهها و بازارهای موجود در سراسر شهرهای آن خریداری کنید ولی اگر قرار نیست به این استان سفر کنید باز هم جای نگرانی نیست برای اینکه میتوانید در سایت صنایع دستی آرامان، بهترین و باکیفیتترین صنایع دستی این استان را پیدا کنید و علاوه بر اینکه از قیمت و کیفیت آن اطمینان حاصل میکنید، از مزایای ارسال سریع و سالم محصولات خریداری شده نیز میتوانید مطمئن باشید.
نکات مهم درباره صنایع دستی هرمزگان
استان هرمزگان یکی از کهنترین بخشهای ایران است که در جنوب واقع شده و دارای آب و هوایی گرم و مرطوب است. صنایع دستی در این استان پیش از اینکه جنبه تزئینی داشته باشد، جنبه مصرفی دارد و غالباً با استفاده از مواد اولیه بومی تولید می‌شود.
زنان و مردان هرمزگان هر یک در صنعتی چیره دست هستند، زنان غالباً به انواع دوختها میپردازند تا به این وسیله زینت بخش لباس‌های دختران در میهمانیها باشند و مردان بیشتر دستی بر حصیر بافی و گور بافی و عود سازی دارند.
خوشبختانه امکان خرید انواع صنایع استان هرمزگان به صورت آنلاین و در هر ساعتی از شبانه روز از سایت فروش صنایع دستی آرامان موجود است.