مقاله حاضر به بررسی تفاوت بین ترمه و پارچه قلمکار می‌پردازد. در ابتدا هر یک را به صورت جداگانه تعریف می‌کنیم و نیم نگاهی به تاریخچه این دو هنر می‌اندازیم. سپس تفاوت هر کدام را از نظر کاربرد، نقوش و روش‌های تولید مورد بررسی قرار می‌دهیم. از این رو اگر تفاوت بین این دو هنر برای شما نیز سؤال‌هایی را به وجود آورده، توصیه می‌کنیم که مقاله زیر را از دست ندهید.
هنر در تار و پود هویت ایران و ایرانی ریشه کرده است. به هر سو که بنگرید نگین‌های هنر این سرزمین در حال درخشیدن است. برخورداری از تنوع قومی، فرهنگی، دینی و زبانی باعث شده که صنایع دستی ایران از تنوع بالایی برخوردار باشند. در این بین ترمه و هنر قلمکاری به شدت خودنمایی می‌کنند. هر دو قدیمی و بااصالت هستند و در نقوش خود داستان‌هایی زیادی برای گفتن دارند. به همین دلیل می‌توان برای معناشناسی نقوش هر کدام سال‌ها تحقیقات گسترده انجام داد. فرصت بررسی تفاوت بین این دو هنر در مقاله پیش رو فراهم شده است. امیدواریم با خواندن این مقاله بتوانید برای همه سؤالات خود در مورد ترمه و هنر پارچه قلمکاری پاسخ‌های مناسبی پیدا کنید.
ترمه چیست؟
ترمه یک پارچه گران‌بها محسوب می‌شود که روی آن نقوش ایرانی بافته شده است. در بیشتر ترمه‌ها نقش بته جقه می‌درخشد. در گذشته برای بافت این پارچه از پشم یا کرک استفاده می‌کردند. اما امروزه برای بافت آن از ویسکوز یا ابریشم مصنوعی نیز کمک می‌گیرند.
در دوره صفویه به هنر اهمیت زیادی داده می‌شد. این مهم به دلیل هنردوستی شاهان و درباریان بود. به همین دلیل در این دوره صنعت پارچه بافی بسیار رونق گرفته بود. به واسطه این شرایط خوب، شهرهای تبریز، یزد، اصفهان و کاشان در دسته بزرگ‌ترین مراکز پارچه بافی قرار گرفتند. در این بین به دلیل قرارگیری کویر مرکزی ایران در مسیر جاده ابریشم، یزد به محل مهم و اصلی مبادله پارچه و منسوجات تبدیل شد و امروزه هم به عنوان مرکز مهم ترمه بافی و جزو مهمترین صنایع دستی یزد به شمار می‌رود.
بعد از ورود اسلام به ایران بیشتر زرتشتی‌هایی که در کار ترمه بودند به هندوستان مهاجرت کردند. این اقدام باعث رونق گرفتن هنر ترمه در میان هندی‌ها شد. امروزه نیز این هنر در هند طرفداران زیادی دارد و طرح‌های ایرانی همچنان روی ترمه‌های هندی دیده می‌شوند. همچنین می توانید مشخصات انواع پارچه های ترمه و قلمکاری را در فروشگاه صنایع دستی آرامان مشاهده کنید.
تاریخچه پارچه قلمکار
در بررسی تفاوت بین ترمه و پارچه قلمکار باید به تاریخچه قلمکاری نیز توجه کنیم. به هنر ایجاد نقش روی پارچه، قلمکاری یا چیت‌گری گفته می‌شود. این هنر نیز از تاریخی غنی برخوردار است. قلمکاری نیز در دوران صفویه به اوج خود رسید. هنرمندان به دلیل حمایت‌های مادی و معنوی در آن دوره توانستند بهترین آثار قلمکاری شده را از خود به یادگار بگذارند. برای آشنایی با نحوه تولید پارچه قلمکار این مقاله از سایت آرمان را از دست ندهید.
معمولا جنس بیشتر پارچه‌های قلمکار از پنبه است. اما بهترین پارچه‌ها برای قلمکاری ابریشمی، کرباس، متقال، چلوار و کتان است، چون طرح و رنگ مورد نظر به خوبی روی این پارچه‌ها می‌نشیند. شهر اصفهان یکی از مهمترین مراکز تولید پارچه قلمکاری است که از گذشته‌های دور در این حوزه هنری فعالیت می‌کند.
مردم ایران به آثار هنری قدیمی علاقه زیادی دارند چون آن‌ها را به یاد گذشته‌ها می‌اندازد. هنر قلمکاری این قدرت را دارد که هویت حقیقی ایران و ایرانی‌ها را به همگان معرفی کند و آن چیزی که در بطن هر دوره‌ای گذشته را به تصویر بکشد. به همین دلیل هنر قلمکاری بین ایرانیان محبوب است.
ترمه و پارچه قلمکار: تفاوت در کاربردها
این دو آثار هنری از نظر کاربردی تفاوت‌های قابل توجهی با هم دارند. یکی کاربردی‌تر و دیگری بیشتر جنبه تزئینی دارد. همین موضوع باعث شده که قیمت آن‌ها با هم تفاوت داشته باشند. مهمترین تفاوت کاربردی بین پارچه قلمکار و ترمه به شرح زیر است:
- ترمه در دسته آثار هنری لوکس قرار می‌گیرد به همین دلیل بیشتر برای تزئین از آن استفاده می‌کنند. مثلا در ایام نوروز ترمه را به عنوان سفره هفت سین در نظر می‌گیرند. از پارچه قلمکار نیز به عنوان سفره استفاده می‌کنند، اما این اثر هنری به اندازه ترمه جنبه فوق تزئینی ندارد.
- در گذشته‌های دور، از ترمه، لباس‌های بسیار ارزشمند و گران‌قیمتی می‌بافتند. معمولا این لباس‌ها را درباریان یا اشخاص بسیار مهم بر تن می‌کردند. پارچه قلمکاری به دلیل ارزان بودن مورد استقبال و استفاده عموم مردم قرار می‌گرفته است. امروزه افراد کمی با ترمه یا پارچه قلمکار لباس می‌دوزند، اما اگر از آن‌ها برای دوخت یا تزئین لباس هم استفاده کنند باز هم ترمه گران‌قیمت‌تر محسوب می‌شود.
- پارچه قلمکاری در همه ابعاد بزرگ و کوچک تولید می‌شود. به همین دلیل از این پارچه‌ها پرده‌های بزرگ و متنوعی تهیه می‌کنند. به دلیل سبک بودن پارچه قلمکار، محدودیتی در اندازه ابعاد آن وجود ندارد. اما ترمه پارچه سنگینی است. هر چند دیده شده که با ترمه نیز پرده درست می‌کنند، اما این پرده‌ها به دلیل ضخامت نمی‌توانند کیفیت پارچه قلمکاری را داشته باشند. ابعاد ترمه‌ها معمولا کوچک هستند و به عنوان رومیزی برای میزهای کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- ترمه و پارچه قلمکار هر دو برای لباس، جانماز، رومیزی، رومبلی و کلا به عنوان هدیه کاربرد دارند. اما تفاوت اصلی در این است که کاربرد ترمه برای هر چیزی باعث گران‌تر شدن آن می‌شود و بیشتر توسط اقشاری که درآمد بالایی دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما پارچه قلمکار به خودی خود قیمت مناسبی دارد و وقتی که به عنوان یک رومیزی یا لباس در نظر گرفته می‌شود می‌تواند توسط همه اقشار جامه مورد استفاده قرار بگیرد.
با هنر ترمه دوزی و کاربردهای آن در این مقاله از فروشگاه اینترنتی صنایع دستی آرامان آشنا شوید.
چه تفاوتی بین نقوش ترمه و پارچه قلمکار وجود دارد؟
هنرهای دستی با نقوشی که روی آن‌ها به تصویر کشیده می‌شوند معنا پیدا می‌کنند. قبل از اینکه نقوش کار شده روی این دو اثر هنری را بررسی کنیم باید بدانید که پس‌زمینه ترمه همیشه رنگی است اما پس زمینه پارچه قلمکار معمولا سفید در نظر گرفته می‌شود. چون قلمکارساز حکم همان نقاش را دارد که می‌خواهد روی بوم نقاشی کند. در واقع پارچه، بوم نقاشی هنرمند محسوب می‌شود. مهمترین تفاوت این دو هنر از نظر نقوش به شرح زیر هستند:
- نقش‌ها روی پارچه‌های ترمه از قبل بافته می‌شوند. اما هنرمند باید روی پارچه‌های قلمکار نقوش را به وسیله قلمو بکشد یا با کمک قالبی چوبی آن را روی پارچه چاپ یا حک کند.
- بته جقه یک نقش ثابت در ترمه ایرانی است که محققان تأکید دارند این طرح از نمادهای مهم زرتشتی به حساب می‌آید. گاهی این طرح در وسط پارچه ترمه قرار می‌گیرد و هنرمند دور یا داخل آن را با مروارید یا سرمه به وسیله سوزن و نخ مخصوص می‌دوزد و پُر می‌کند. این طرح نیز در پارچه قلمکار گاهی در پس زمینه و گاهی در مرکز پارچه قرار می‌گیرد.
- پارچه قلمکار از بزرگی خوبی برخوردار است. به همین دلیل قلمکارساز می‌تواند روی آن نقوش مهمی چون «آثار تاریخی، داستان‌های عشاق تاریخ، داستان‌های معروف ادبیات، گل و بته، زنجیر، حاشیه، نقوش مینیاتوری، کتیبه و شکارهای سلطنتی قدیمی» را با نقاشی روی پارچه روایت کند. اما در ترمه چنین چیزی وجود ندارد. شاید شباهت ترمه و پارچه قلمکار بیشتر در زمینه پرداختن به نقش طبیعت باشد. نقوش اصلی ترمه شامل «بته جقه، گل‌های شاه عباسی، تجریدی و خطوط اسلیمی» است.
- هنرمند قلمکارساز می‌تواند نقوش مورد نظرش را روی پارچه رنگ‌آمیزی کند. برخی این رنگ‌آمیزی را با دست می‌کنند و برخی نیز به سراغ قالب می‌روند. در ترمه خبری از رنگ‌آمیزی نیست. هنرمند باید نقوش مورد نظر با سرمه، مروارید و قیطان بدوزد. ترمه هنر دوخت و دوز روی پارچه است. قلمکاری با عنوان هنر نقاشی و رنگ کردن روی پارچه شناخته می‌شود.
- در هنر قلمکاری از سه رنگ اصلی یعنی «سیاه، قرمز، آبی، سبز، زرد» استفاده می‌شود. بسته به اینکه هنرمند چه طرحی را روی پارچه نقاشی یا چاپ کرده، رنگ‌های دیگر هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. یعنی از ترکیب 5 رنگ اصلی رنگ‌های دیگر حاصل می‌شوند.
- پارچه ترمه برعکس پارچه قلمکاری است. برای اینکه پارچه ترمه رنگ‌های مختلفی داشته باشد باید هنگام بافت آن از نخ‌های رنگی استفاده شود. تنوع رنگ‌ها در پارچه ترمه بسیار زیاد است. اما تنوع رنگ در پارچه قلمکاری به اندازه ترمه زیاد نیست.
کاربرد پارچه های قلمکار چیست را در این مقاله از فروشگاه آنلاین صنایع دستی آرامان بخوانید.
تفاوت تولید ترمه با تولید پارچه قلمکار
به طور کلی روش‌های تولید ترمه و پارچه قلمکار شباهتی به هم ندارند. هنرمندان هر دو هنر باید مراحل بسیار متفاوتی را طی کنند تا در نهایت یک اثر هنری خلاقانه به دست علاقه‌مند برسد. در ادامه هر یک را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
نگاهی به بافت ترمه
اگر بخواهند که ترمه را با دست ببافند حتما در تهیه آن از ابریشم، پشم و نخ مرغوب استفاده می‌کنند. در نمونه ماشینی آن ترمه را با ابریشم مصنوعی یا پلی استر می‌بافند. کار بافت ترمه به صورت دستی بسیار زحمت دارد و قیمت تمام شده آن دو برابر بافت ترمه با ماشین است. به همین دلیل امروزه تعداد بسیاری کمی از هنرمندان ترمه را به صورت دستی می‌بافند.
بعد از تمام شدن بافت ترمه، پارچه آماده شده به فروش می‌رسد تا هنرمندان ترمه دوز با روش‌های مختلفی نقوش زیبایی روی ترمه بدوزند. در ترمه دوزی بسته به اینکه هنرمند می‌خواهد طرح‌ها را با چه پُر کند، ابزار و وسایل مورد استفاده آن متفاوت خواهد بود.
نگاهی به طراحی پارچه قلمکار
معمولا برای قلمکاری روی پارچه، پارچه‌ها را به صورت آماده تهیه می‌کنند. جنس پارچه‌ها برای قلمکاری ابریشمی، کرباس، متقال، چلوار و کتان است. هنرمند، طرح مورد نظر را روی کاغذ پوستی می‌کشد و وقتی نهایی شد آن را روی قالب چوبی منتقل می‌کند.
طرح را روی قالب چوبی با چاقو یا مغار می‌تراشند تا نقوش برجسته شوند. بعد قالب را به رنگ مورد نظر آغشته می‌کنند و با ضربه زدن به قالب، روی کار چاپ می‌کنند. در پارچه قلمکار مراحل دیگری هم وجود دارد. وقتی کار تمام شد در طی چند مرحله با روش‌های مختلفی پارچه را می‌شویند و خشک می‌کنند تا رنگ به خوبی در پارچه تثبیت شود. مواد اولیه و وسایل مورد استفاده در قلمکاری بسیار زیاد و متنوع است. مهمترین آن‌ها شامل «قالب، میز، روتختی، هاون، پاتیل، قدح، لاک، شال گوش‌بندی، لیف، ضربه‌گیر دست و صاف کنی» می‌شود.
پیشنهادات آرامان برای محصولات ترمه و قلمکاری
رانر پلی استر
رانر‌ها در دسته رومیزی‌های باریک قرار می‌گیرند. اگر میز شما طرح خاصی دارد، با قرار دادن رانر روی آن، طرح مورد نظر پوشیده نمی‌شود. این ویژگی باعث شده که علاقه‌مندان به رانر روز به روز بیشتر شوند. رانر پلی استر از برند آرامان انتخاب خوبی برای میزهای طرح‌دار شما است. این رانر ترمه با پلی‌استر بافته شده و به همین دلیل قیمت پایینی دارد و همه می‌توانند چند نمونه از آن را روی میزهای خود قرار دهند و زیبایی آن را دو چندان کنند.
رانر پلی استر
پنج تکه ترمه ابریشم
ترمه‌هایی که با ابریشم بافته می‌شوند از کیفیت بالایی برخوردار هستند به همین دلیل انتخاب خوبی برای دکوراسیون داخلی منزل به شمار می‌روند. پنج تکه ترمه ابریشم از برند آرامان انتخاب خوبی برای قرار گرفتن روی میز است. این ترمه در ابعاد مختلفی بافته شده و می‌توانید آن را روی میزهایی با سایزهای مختلف قرار دهید. رنگ‌های ابریشم به کار رفته در این ترمه آن‌قدر جذاب، گرم و متنوع است که می‌تواند زیبایی خانه شما را دو چندان کند.
پنج تکه ترمه ابریشم
پارچه قلمکار معمولی
رومیزی‌های سنتی با ابعاد کوچک کاربردهای زیادی دارند. می‌توانید آن‌ها را قاب کنید و به دیوار بزنید یا به عنوان رومیزی برای میزهای عسلی مورد استفاده قرار دهید. پارچه قلمکار معمولی از برند آرامان با سایز کوچکی که دارد انتخاب مناسبی برای دکور خانه شما است. کاربردی بودن و قیمت بسیار پایین آن باعث شده که در هر خانه‌ای حداقل یک نمونه از این رومیزی وجود داشته باشد.
انواع پارچه قلمکار معمولی
پارچه قلمکار گرد ممتاز
رومیزی‌های گرد فقط برای میزهای گرد کاربرد ندارند. می‌توانید آن‌ها را روی میزهای مربعی و مستطیلی هم قرار دهید. پارچه قلمکار گرد ممتاز از برند آرامان انتخاب خوبی به عنوان رومیزی است. نقش گل و گیاه در همه قسمت‌های این پارچه به زیبایی چاپ شده و به نوعی باغ ایرانی را به تصویر می‌کشد. رنگ‌های قرمز، قهوه‌ای و نارنجی به کار رفته در این پارچه باعث می‌شود که فضای خانه شما گرم و سنتی به نظر برسد.
انواع پارچه قلمکار گرد ممتاز
نکات مهم درباره تفاوت بین ترمه و پارچه قلمکار
ترمه و همچنین پارچه قلمکار هر دو از جمله هنرهایی هستند که مردم به آن‌ها علاقه زیادی دارند. شاید در ظاهر، نحوه کار و همچنین از نظر کاربردی تفاوت‌هایی با هم داشته باشند، اما در برخورداری از تاریخی باشکوه، غنی و مردمی بودن در یک راستا قرار می‌گیرند. به همین دلیل تفاوت‌ها نمی‌توانند ارزش‌های این دو هنر را کم یا زیاد کنند. در ادامه نکات مهم تفاوت بین ترمه و پارچه قلمکار را با هم مرور می‌کنیم:
- ترمه به وسیله دستگاه یا دست با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف بافته می‌شود. پارچه قلمکار پارچه ساده‌ای است که هنرمند با طی کردن مراحل مختلفی روی پارچه نقوش زیبایی را چاپ می‌کند.
- ترمه بیشتر جنبه تزئینی دارد و در مراسم‌های خاص مانند نوروز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که پارچه قلمکار هم جنبه تزئینی و هم جنبه کاربردی دارد.
- ترمه به دلیل اینکه از نخ‌های گران قیمتی مانند ابریشم بافته می‌شود گران‌تر از پارچه قلمکار است.
- نقوش روی پارچه قلمکاری بسیار متنوع است، در حالی که ترمه معمولا نقش‌های ثابتی مانند بته جقه دارد.
- ترمه بعد از بافت نمی‌تواند رنگ‌های جدیدی داشته باشد و تنها باید ترمه دوزی‌های مختلفی روی آن انجام شود، اما در هنر قلمکاری هنرمند می‌تواند هر چقدر که دوست دارد بسته به طرح مورد نظر، روی پارچه رنگ‌های متنوعی را به کار بگیرد.