گلیم بافی یکی از صنایع سنتی ایرانی به حساب می‌آید که مردمان روستا و عشایر بسیاری از شهرها به انجام آن مشغول هستند. ما قصد داریم تا در این مقاله به معرفی گلیم، مواد اولیه مورد استفاده در آن، تاریخچه این هنر زیبا، انواع گلیم از نظر منطقه جغرافیایی، تفاوت آن با سایر انواع زیرانداز‌های بافتنی و همچنین بررسی انواع آن از نظر بافت بپردازیم. اگر از علاقه‌مندان به این صنعت و هنر هستید، پیشنهاد می‌کنیم ادامه‌ی مطلب را مطالعه کنید تا با همه چیز این هنر زیبا و ارزشمند آشنا شوید.
گلیم یکی از زیباترین آثار هنری و صنایع دستی است که بسیاری از افرادی که به فرهنگ اصیل ایرانی علاقه‌مند هستند؛ دوست دارند از گلیم‌ها در دکور قسمت‌های مختلفی از منزل خود استفاده کنند. اگر شما هم از علاقه‌مندان به گلیم و گلیم بافی هستید؛ پیشنهاد می‌کنیم ادامه‌ی این مطلب را مطالعه بفرمایید تا شما را با هنر و صنعت گلیم بافی و انواع گلیم آشنا کنیم.
گلیم چیست؟
گلیم نوعی از انواع صنایع دستی بافتنی است که سطح آن صاف بوده و هیچ‌گونه پرزی در آن وجود ندارد. مدل بافت گلیم، تار و پودی است و مانند فرش و قالی، پرز بلند ندارد. نام دیگر گلیم، پلاس است. هر چه بافت گلیم یا پلاس نازک‌تر و لطیف‌تر باشد ارزش آن گلیم بیشتر خواهد بود و مرغوب‌تر است. برای همین از پشم زیر گلو و زیر بغل گوسفندان برای تهیه نخ گلیم بافی استفاده می‌شود تا کیفیت کار بالاتر برود.
دوام بالا، رنگ پذیری و منعطف بودن از خصوصیات اصلی پشم گوسفندی است که برای تولید گلیم به کار می‌رود. به همین دلیل اکثر گلیم‌ها دارای این خصوصیات هستند. شاید برایتان سوال شده باشد که چرا از پشم گوسفند برای بافت گلیم استفاده می‌شود؟ از آن‌جا که حالت دادن به پشم گوسفند بسیار راحت‌تر از پشم سایر دام‌ها است، گلیم بافان آن را برای بافت انواع گلیم به کار می‌برند. بیشتر بافندگان گلیم بانوان عشایری و روستایی در نقاط مختلف ایران هستند.
مواد اولیه مورد استفاده در انواع گلیم
در بافت گلیم فقط از نخ و رنگ استفاده می‌شود؛ به همین علت است که کیفیت گلیم‌ها با نخ سنجیده می‌شود. در گذشته این بافتنی‌های زیبا را با نخ‌های خامه پشمی که از پشم گوسفند و موی بز به دست می‌آمد، می‌بافتند. پس از مدتی استفاده از نخ پنبه در بافت گلیم نیز آغاز شد و امروزه شاهد بافت انواع گلیم با نخ‌های اکرلیک، آنیلینی، کرومی و… هستیم.
از نظر رنگ دهی به نخ‌های مورد استفاده برای بافت گلیم، گلیم‌ها به دو دسته سنتی و جدید تقسیم بندی می‌شوند. در گلیم‌های سنتی از رنگ دهنده‌های طبیعی استفاده می‌شود برای همین تنوع رنگ در آن‌ها بسیار پایین‌تر از انواع جدید است. در مقابل گلیم‌های جدید که با رنگ‌های شیمیایی رنگ می‌شوند، در انواع و اقسام رنگ‌ها موجود هستند. با وجود بالاتر بودن تنوع گلیم‌های جدید از نظر رنگ و طرح؛ بیشتر علاقه‌مندان به گلیم، ترجیح می‌دهند انواع سنتی آن را خریداری نمایند.
تاریخچه پیدایش انواع گلیم
بعد از اینکه انسان‌ها موفق به استفاده از پوست حیوانات برای پوشاندن بدن خود شدند؛ به تدریج به فکر استفاده از پشم و پوست به عنوان زیر انداز افتادند. بعد از ابداع شدن پشم ریسی توسط بشر، گلیم بافی نیز به وجود آمد. از آن‌جا که انسان در تمام طول تاریخ مشغول فراهم کردن شرایطی برای زندگی بهتر خود بوده است؛ بافت گلیم را نیز ابداع کرد تا از سردی زمین در امان بماند.
مناطق بافت انواع گلیم
بسیاری از افراد فکر می‌کنند که گلیم بافی متعلق به ایران و عشایر‌های ایرانی است اما همان طور که در بند بالا هم اشاره کردیم قدیمی‌ترین گلیم در کشور مصر کشف شده است. علاوه بر کشور مصر و ایران کشور‌های دیگری در خاورمیانه نیز به بافت گلیم می‌پردازند که از جمله آن‌ها می‌توان به هند، چین، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان و… اشاره کرد. در کشور ایران نیز علاوه بر عشایر، مردم روستاهای استان‌های خراسان، کردستان، فارس، یزد، سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، آذربایجان و… نیز به خلق این اثر هنری زیبا و کاربردی می‌پردازند.
همچنین گلیم‌بافی یکی از متداول‌ترین صنایع دستی استان بوشهر است که در روستاهای سرمک، شنبه، تشان، طسوج، قلعه باغ، درویشی، اژدرخواب، شکرک، دره بان و چاهگاه تولید می‌شوند.
انواع گلیم از لحاظ منطقه
گلیم‌ها از نظر منطقه‌ای که در آن بافته می‌شوند انواع گوناگونی دارند. هر یک از اقوام ایرانی و عشایر، گلیم‌های مخصوص به خود را دارند. اغلب گلیم‌های بافته و ایجاد انواع نقوش مختلف گلیم های ایرانی توسط عشایر و مردم روستایی انجام می‌شود.
اگر قصد خرید هر یک از انواع گلیم را دارید؛ پیشنهاد می‌شود که ادامه‌ی این بند را مطالعه کنید تا بتوانید گلیم و انواع آن را بشناسید و بر اساس سلیقه خود، بهترین مدل آن را انتخاب نمایید. در ادامه‌ی این بند به معرفی انواع این هنر زیبا بر اساس منطقه خواهیم پرداخت.
گلیم شاهسونی
شاهسون، یکی از معروف‌ترین ایل‌های ایرانی است. مردم این ایل به بافت انواع گلیم ظریف می‌پردازند که نمونه‌اش در ایران و دنیا کم‌نظیر است. اسم گلیم‌هایی که توسط مردم ایل شاهسون بافته می‌شود سوماک است که در گویش محلی به آن ورنی نیز گفته می‌شود. برای بافت گلیم سوماک شاهسونی از پشم‌های خشک و زبر استفاده می‌شود. جالب است بدانید که تنوع طرح‌های سوماک به قدری بالاست که به ندرت می‌توانید دو نوع از یک طرح را پیدا کنید. بهترین زین‌های سنتی اسبی که در کشور ایران تولید می‌شود متعلق به ایل شاهسون است و از طرح‌های سوماک در آن استفاده می‌شود.
گلیم لری
اکثر مردم قوم لر، در استان لرستان زندگی می‌کنند. مردم این قوم، همواره به تولید انواع گلیم‌های با کیفیت پرداخته‌اند. از میان معروف‌ترین گلیم‌های لری می‌توان به خورجین اشاره کرد که جهت نگه‌داشتن وسایل منزل از آن استفاده می‌شود و بهترین محصول گلیم لری به شمار می‌رود. در حاشیه گلیم‌های لری، از روشی مختص قالب بافی برای سفت و محکم کردن آن استفاده می‌کنند. اغلب گلیم‌های لری دارای نقش و نگار‌های هندسی بوده و در کنارش هم نقش حیوانات قرار گرفته است. اکثر این گلیم‌ها در رنگ‌های سبز، آبی، سیاه و سفید یافت می‌شوند.
گلیم خمسه
گلیم خمسه، به پنج قوم شهر شیراز تعلق دارد. همان طور که از نام این گلیم پیداست، توسط پنج قوم و ایل معروف شیراز بافته می‌شود. دو گروه از این ایل‌ها عرب هستند و به زبان عربی صحبت می‌کنند، دو ایل ترک بوده و زبان مرسومشان ترکی است، یکی از این ایل‌ها که به ایل باصری معروف هستند نیز به زبان پارسی صحبت می‌کنند.
انواع گلیم‌هایی که این قوم می‌بافتند به ده بید مشهور است و بسیار شبیه سوماک است. اکثر این گلیم‌ها زمینه‌ای تیره دارند که روی آن ستاره‌هایی به صورت مورب و لوزی شکل نقش بسته‌اند.
گلیم بلوچی
گلیم‌های بلوچی همان طور که از نامشان پیداست در استان سیستان و بلوچستان بافته می‌شوند. انواع گلیم‌های بلوچی از شرایط اقلیمی بلوچستان الهام گرفته‌اند. در بافت انواع گلیم بلوچی از رنگ‌های تیره مانند جگری، شتری، قهوه‌ای و آبی تیره بهره می‌گیرند. البته رنگ‌های روشنی مانند سبز، زرد و قرمز نیز در بافت این گلیم‌ها به کار می‌رود.
گلیم هرسین
هرسین یکی از شهرهای استان کرمانشاه است که از مهم‌ترین مراکز گلیم بافی در ایران به شمار می‌رود. این گلیم‌ها با توجه به ذوق و سلیقه هنرمند و با توجه به شرایط محیطی بافته می‌شوند. طرح‌های زمینه و حتی حاشیه این گلیم‌ها پر از نقش و نگار‌های ریز است به طوری که به سختی می‌توان در میان آن فضای خالی پیدا کرد.
هنرمندان شهر هرسین، از پشم بز برای حاشیه گلیم استفاده می‌کنند چرا که پشم بز ضد بید است. به طور معمول در بافت گلیم هرسینی از رنگ‌های سفید، قرمز، سورمه‌ای و سرخابی استفاده می‌شود
گلیم قشقایی
نقش اصلی گلیم‌های قشقایی از حیوانات و اشکال هندسی الهام گرفته است و از میان آن‌ها می‌توان به هشت ضلعی، ستاره هشت پر، آهو، طاووس و بز اشاره کرد. تنوع محصولات گلیم قشقایی هم مانند گلیم شاهسونی بسیار بالا است.
گلیم سنه
این محصول در شهر سنندج تولید می‌شود. گلیم سنه بسیار ظریف و باکیفیت است و نقش‌های آن شبیه به نقش‌های هراتی هستند. گلیم‌های سنه معمولا طرح بوته و خط‌های مورب دارند. جالب است بدانید که این نوع گلیم، ترنج دار است و در مرکزی‌ترین نقطه خود نقشی از بوته را به رخ می‌کشند.
گلیم ترکمن
مهم‌ترین ویژگی گلیم ترکمن، رنگ آن است. رنگ قرمز در طراحی این گلیم نقش مهمی را ایفا می‌کند. این گلیم بسیار محکم در عین حال سبک است. طرح‌های روی گلیم ترکمن به دسته‌های متفاوتی تقسیم می‌شود که به هر کدام از آن‌ها یک گل می‌گویند که معمولا به صورت شش یا هشت وجهی بافته می‌شود. گل‌های روی این سنبل نشانگر خانواده بوده و هر گل نمادی از یک خانواده است.
اگر دوست دارید بدانید که در چه مناطقی بیشترین گلیم‌ها بافته می‌شوند، مقاله
گلیم بافی در مناطق مختلف ایران را از دست ندهید.
تفاوت فرش با انواع گلیم فرش
همان طور که می‌دانید در بافت فرش از گره استفاده می‌شود برای همین فرش پرز دار است؛ اما در بافت گلیم از تار و پود استفاده می‌شود به همین علت هیچ یک از انواع گلیم پرز ندارند. فرش نشیمن نرم‌تر و راحت‌تر است اما گلیم خشک است و برای نشستن طولانی مدت اصلا مناسب نیست. قیمت گلیم به مراتب پایین‌تر از فرش است به همین علت استقبال زیادی برای استفاده از آن می‌شود.
تفاوت جاجیم با انواع گلیم
برای چله کشی جاجیم از نخ‌های رنگی استفاده می‌کنند که در نقش و نگار آن تاثیر به سزایی دارد. از طرفی تعداد چله‌های جاجیم بیشتر از گلیم است برای همین بافت ظریف‌تری دارد.
الیاف بافت چله کشی در جاجیم قابل رویت است و خودش یک عامل برای زیبایی جاجیم است اما در گلیم، هیچ گونه الیاف چله کشی‌ای قابل مشاهده نیست.
در بافت جاجیم چند قطعه طولانی درست شبیه به نواب بافته می‌شود. سپس این نوار‌ها به هم متصل می‌شوند اما در بافت گلیم، تمام ابعاد به صورت یکجا بافته می‌شود.
شکل‌های جاجیم در اثر نوع بافت تار و پود شکل می‌گیرد که به طور معمول از قانون عمودی و افقی پیروی می‌کنند اما در گلیم محدودیتی وجود ندارد و می‌توان هر طرح هندسی‌ای را پیاده سازی کرد.
به طور معمول، گلیم ها از جاجیم‌ها ضخیم‌تر هستند.
انواع گلیم از نظر بافت
گلیم‌های ایرانی از نظر بافت به سه دسته تقسیم بندی می شوند.
گلیم ساده بافت: این مدل گلیم قابل استفاده از یک طرح است و اصطلاحا یک رو به حساب می‌آید. اکثر نقش‌های آن ساده و هندسی هستند.
گلیم نقش برجسته: در این مدل از بافت انواع گلیم، زمینه کار ساده است و طرح‌های آن به صورت برجسته بر زمینه ساده نقش بسته‌اند. این نقش‌ها روی گلیم گره می‌خورند و در نهایت پرز‌های اضافیشان چیده می‌شود.
گلیم ورنی: این مدل بافت هیچ پرزی ندارد و یک رو است. این گلیم‌ها بدون نقشه و به صورت ذهنی تولید می‌شوند. این محصول متعلق به آذربایجان است اما در استان کردستان و کرمان نیز انواع آن با طرح‌های متفاوت بافته می‌شود. همان طور که در بند‌های بالا اشاره کردیم اصل این گلیم به ایل شاهسون برمی‌گردد.
نکات مهم درباره انواع گلیم
در این مقاله سعی کردیم تا به بررسی همه چیز درباره گلیم و انواع آن بپردازیم اگر قصد خرید گلیم و سایر صنایع دستی مانند ظروف فیروزه کوب، خاتم کاری و... را دارید می‌توانید از صفحه فروشگاهی سایت آرامان دیدن فرمایید. در انتهای مطلب قصد داریم به ارائه نکاتی درباره خرید گلیم بپردازیم.
- مهم‌ترین نکته هنگام خرید طرح گلیم است، با مطالعه بند انواع گلیم درباره طرح انواع گلیم می‌توانید اطلاعات کاملی کسب کنید و گلیمی که با سلیقه شما هماهنگ است را تهیه کنید.
- تعداد گره در گلیم‌های دستبافت از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. اختلاف سایز گره‌ها که در پشت گلیم قابل مشاهده است نشانگر دستی بودن آن‌ها است که ارزش بیشتری هم دارند.
- گلیم‌های دستباف ممکن است از نظر سایز با چیزی که اعلام می‌شوند کمی تفاوت داشته باشند. البته این تفاوت بسیار ناچیز است، برای مثال در گلیم‌های شش متری ممکن است در حد دو الی سه سانتی متر اختلاف وجود داشته باشد.
- جنس نخ مهم‌ترین عامل در تعیین کیفیت گلیم است. اگر از نخ و پشم طبیعی برای بافت گلیم استفاده شده باشد، بوی بدن مواد شیمیایی را نمی‌دهد و بسیار سبک است.
- گلیم را تنها می‌توانید با دست و به وسیله شامپو فرش بشویید. با اینکار عمر گلیم شما افزایش پیدا خواهد کرد و تار و پود آن سالم می‌ماند.